19 maart 2024

Sterformatie stopt door supermassieve zwarte gaten

Impressie van zo'n hete gaspluim in NGC 5044

Credit: NASA/JPL-Caltech/R. Hurt (SSC)

Waarnemingen met de infrarood-ruimtetelescoop Spitzer van de NASA duiden er op dat superzware zwarte gaten in de centra van elliptische sterrenstelsels de vorming van nieuwe sterren tegengaan. Ze doen dat doordat ze het gas in de stelsels verhitten en daardoor blijft er geen koel gas over. En dat laatste is nou juist een noodzakelijk ingrediënt voor stervorming. Sterrenkundigen van de Universiteit van Santa Cruz (Californië, VS) hebben het elliptische stelsel NGC 5044 in Maagd (Virgo) met de Spitzer onderzocht en gezien dat het centrale superzware zwarte gat door een verschijnsel genaamd feedback heating in staat is om al het gas in het stelsel te verhitten (Iemand een goede Nederlandsche suggestie voor die term?). Daarbij wordt materiaal van nabijstaande sterren door het zwarte gat verzwolgen en daardoor wordt het omringende gas sterk verhit (tot zo’n 10 miljoen ºC). Vervolgens ontstaan er een soort van hete rookpluimen, die het gehele sterrenstelsel doorschieten en het overige gas verhitten.

En dat zorgt er op zijn beurt weer voor dat stervorming stopt, want net als regen die pas condenseert bij lage temperaturen, kunnen ook gas- en stofwolken pas gaan krimpen als ze voldoende koud zijn. De verschijnselen in NGC 5044 zijn overigens ook gevonden in een ander elliptisch stelsel, NGC 4636 ook in Maagd. Een artikel van Pasquale Temi, Fabrizio Brighenti en William G. Mathews over beide stelsels verschijnt binnenkort in het vakblad The Astrophysical Journal en is ook hier te lezen. Bron: Spitzer/Caltech.

Share

Comments

  1. Jammer dat hierboven nergens verder wordt ingegaan op het probleem dat de gassen niet in de richting van het supermassieve zwarte gat gaan, maar juist in de tegenovergestelde richting.
    “This suggests that the buoyantly heated gas may have re-
    ceived momentum from a jet emerging from the central
    black hole.”
    De jet heeft meer power dan de zwaartekracht van de supermassieve black-hole?
    Er gaat ook wel erg veel stof richting die accretieschijven…

  2. Zo vreemd is het niet dat hete gassen de omgeving van zo’n superzwaar zwart gat verlaten, ter indicatie dat de kracht waarmee dat gepaard gaat sterker is dan de zwaartekracht. Sterker nog, de meeste superzware zwarte gaten in sterrenstelsels hebben wel een of andere straalstroom, die naar buiten gericht is. Neem bijvoorbeeld de beroemde jet in M87, ook in Maagd. Alles waar we het over hebben speelt zich af buiten de waarnemingshorizon, waar de benodigde ontsnappingssnelheid kleiner is dan de lichtsnelheid.

  3. Magnetische hydrodynamische gegenereerde toroïdale velden met gravitomechanische impuls met een lengte van 5,5 miljoen lichtjaar zijn wel degelijk bijzonder!
    Gassen gaan ook normaliter in de richting van het zwart gat zeker als die supermassief is, ook dat is bijzonder.
    Dat de jets zorgen voor een indirecte warmte terugkoppeling over zo’n veel groter vlak dan de jets breed zijn is ook bijzonder.
    Dat de M87 jet geen duidelijk geprononceerde accretieschijf heeft en dat de beginsnelheden van het plasma subluminaal zijn maar dat op 5-6 voudige afstanden superluminale snelheden overeenkomend met 6c gemeten worden is ook heel speciaal.

  4. “Magnetische hydrodynamische gegenereerde toroïdale velden met gravitomechanische impuls”. Jij gooit er wel krachtige termen tegenaan zeg. OK, kennelijk is het toch wel een bijzondere gebeurtenis dat die gastromen van het zwarte gat áf bewegen. Ik verdiep mij niet zo uitentreure in al die nieuwsbulletins (er komen er tientallen per dag binnen, die ga ik niet allemaal tot in de puntjes lezen).

  5. 😉
    Over die superluminale snelheden van 6c in de jet van M87:
    zie http://arxiv.org/PS_cache/arxiv/pdf/0708/0708.2695v2.pdf
    In de natuurkunde wordt vaak gesproken over sneller dan licht effecten, deze worden dan meer als relatieve snelheden gezien, absoluut gezien is de lichtsnelheid natuurlijk de limiet.
    Ook op http://forum.physorg.com/index.php?act=Print&client=printer&f=16&t=5340 voor de engelstaligen daar meer informatie over.

  6. En Hannes Alfvén is de vader van de “magnetohydrodynamica” oftewel de studie naar plasmavorming binnen magnetische velden, zoals ze ook worden geacht voor te komen in de jets van zwarte gaten.

  7. Hannes schreef: “En Hannes Alfvén is de vader van de “magnetohydrodynamica”. Eh.. Hannes, is hier enige familiale link te leggen? Die naam Hannes komt niet vaak voor.

  8. Alleen in de geest is hier enige verwandschap, verder niet.

    Verder is dit commentaar op geen enkele wijze persoonlijk.
    Ik vind dat u het buitengewoon kundig verder afhandelt.
    Een leuk astroblog dat ik graag bekijk!
    Wat bij mij verwondering opbrengt, en ook commentaar, zijn de dimensies in het heelal.
    5,5 MILJOEN LICHTjaar voor een jet bijvoorbeeld, dat is bijna 3 keer de afstand tot Andromeda. Dat is letterlijk onvoorstelbaar, en toch werkelijkheid.
    Quote wat betreft NGC 5044 : The central back hole takes another gulp of the dusty gas hovering around the galaxy’s center, enough energy will be fed back to heat up more of the surrounding gas, and feedback heating will happen all over again, maintaining the temperature of the surrounding gas,”
    Dit gas stroomt van binnen naar BUITEN, vreemd dat dit proces doorgaat zonder dat het stof (de aanvoer) ophoudt.
    Zeker als dit “all over again” gebeurd, voor wie weet hoelang.
    De hoeveelheid stof (materie) is beperkt, maar daar wordt verder niet op ingegaan.

  9. Voor de duidelijkheid – ik heb het hier over 2 verschillende stelsels.
    M87
    is een stelsel met de langste jet – 5,5 miljoen lichtjaar op een afstand van 50 miljoen lichtjaar.
    NGC 5044
    is ook een stelsel met een zwart gat, daar waar het blog over gaat maar zonder uitgesproken jet (niet zichtbaar door stof).
    Groeten, Hannes aan Adrianus.

  10. Hallo Hannes,

    Bedankt voor je reactie. Fijn dat je m’n astroblogs zo waardeert.

    Gr.

    Adrianus

Laat een antwoord achter aan Hannes Reactie annuleren

*