28 maart 2024

Hubble en Spitzer zien bouwstenen van sterrenstelsels

Sterrenstelsel-bouwstenen in de Hubble Ultra Deep Field

Credit: NASA, ESA, and N. Pirzkal (STScI/ESA)

De paradepaardjes van de NASA, de ruimtetelescoop Hubble en de infraroodsatelliet Spitzer, hebben hun best weer gedaan, want sterrenkundigen hebben er de meest zwakke, verst verwijderde en compacte sterrenstelsels in het heelal mee ontdekt. Het zijn geen spiraalstelsels zoals we die in ons deel van het heelal kennen, maar kleinere stelsels, die vermoedelijk de bouwstenen zijn van de latere grote ‘gewone’ sterrenstelsels. Het zijn daarmee als het ware een soort kosmische legostenen. De waargenomen negen stelsels ontstonden ongeveer 1 miljard jaar na de oerknal. Dat betekent dat ze ruim 12 miljard lichtjaar ver weg staan (bedenk dat het heelal 13,7 miljard jaar oud is, wat een maat is voor de doorsnede van het zichtbare heelal). Het was Hubble die als eerste de sterrenstelsels opmerkte en wel op de bekende Hubble Ultra Deep Field (HUDF). Er komen alleen blauwe sterren in voor, die slechts enkele miljoenen jaren oud zijn en waterstof en helium als brandstof gebruiken die rechtstreeks na de oerknal werden geproduceerd.

Spitzer bekeek de stelsels daarna nog eens in infraroodlicht en dat leverde gegevens op over de massa van de stelsels. Drie van de negen stelsels hebben een iets afwijkende vorm, die erop wijst dat ze gravitationeel in interactie met elkaar zijn en die een aanwijzing zijn dat deze bouwstenen al vroeg begonnen met de vorming van grotere sterrenstelsels. Afijn, dat vond dus 12 miljard jaar geleden plaats. Even over anno nu: ik ga zometeen met vrouw en kidz naar Nemo in Amsterdam. Een educatieve attractie voor kinderen. Ik ben benieuwd wat dat wordt. Bron: HubbleSite.

Share

Comments

  1. Petje af voor zoveel speurwerk in een dergelijke dichte sterrenhoop.

    Aan de foto te zien staan de baby-kraamkamertjes ergens achter Virgo, klopt dat?
    De cluster Virgo ligt op 50 miljoen lichtjaar, maar de z waarden van de waargenomen stelsels zijn groter dan 4.
    Zijn de waarnemingen door gravitatielenzen gedaan?
    In de info op de Hubble webpagina staat helaas summiere informatie.

  2. Nee, de foto is van het sterrenbeeld Fornax (Oven). Daar is die HUDF gemaakt.

  3. Dankje voor de info, Adrianus.
    Ik bedoelde eigenlijk dat de vele sterren op de voorgrond kunnen zorgen voor gravitatielenzen.
    De Fornax cluster ligt op 60 miljoen lichtjaar.
    De babysterrenstelsels liggen op 12 miljard lichtjaar afstand, ver achter de cluster.
    Heten deze objecten UCD’s (ultra compact dwarfs)?
    Ik zie dat al eerder van deze objecten waren waargenomen, zowel in Fornax als in Virgo.
    Een oude link noemt ze nog massief maar wel compact:
    http://xxx.lanl.gov/PS_cache/astro-ph/pdf/0606/0606041v1.pdf
    Vreemd dat ze nu tot baby stelsels verworden zijn.

  4. De Fornax cluster ligt in een ander gebied dan de HUDF. Er is dus geen fysiek verband tussen de ‘nabije’ sterrenstelsels die tot de fornax cluster behoren en de verre stelsels (~12 miljard lichtjaar ver weg) die op de HUDF staan. Op de voorgrond staande sterren zijn te licht om gravitatielenzen van complete sterrenstelsels te veroorzaken. Ik zie op de HUDF ook geen bogen die wijzen op gravitationele lenzen. Die UCD’s schijnen de overblijfselen te zijn van de kernen van elliptische dwergstelsels, die gestript zijn door een groot buurstelsel. Zij zijn dus meer de uitkomst van een evolutionair proces dan dat ze aan het begin ervan staan, zoals de bouwstenen die op de HUDF gevonden zijn.

  5. Interessant Adrianus, in een meer recent artikel over UCD’s zie ik dat er toch een mogelijk verband bestaat tussen deze babystelsels en UCD’s:

    “There are now three main scenarios to explain UCDs.
    One possibility is that UCDs are the nuclei of dE,N galax-
    ies that have been stripped of their envelopes via galaxy
    “threshing,” on multiple passes through a larger galaxy
    (Bekki et al. 2001). Fellhauer & Kroupa (2002) suggest
    that UCDs may also form from the agglomeration of
    young massive star clusters in locations of ongoing, vi-
    olent star formation.”
    Uit : http://lanl.arxiv.org/PS_cache/arxiv/pdf/0708/0708.1514v1.pdf

    Het lijkt erop dat UCD’s onderhevig zijn aan interpretatie. 😉

  6. Adrianus, je hebt gelijk.
    Ik vind geen enkele aanwijzing over UCD’s op grote afstand, dus die baby sterrenhopen zijn geen UCD’s.
    Complimenten!

  7. OK, ook weer opgelost. 🙂

Laat een antwoord achter aan Adrianus V Reactie annuleren

*