29 maart 2024

Het verhaal van OJ287

Het logo van het OJ287 project

Credit: Tuorla Observatory

Afgelopen weekend kwam Jan bij mij thuis met een grote doos vol boeken. Allemaal afkomstig van de Johns Hopkins University Press, waar Trevor Lipscombe, een kennis van ons, hoofdredacteur is. Eén van de boeken is Cosmological Enigmas van Mark Kidger, als sterrenkundige verbonden aan het European Space Astronomy Center in Madrid (Spanje). Ik ben zo’n beetje iedere avond in dat boek aan het lezen, want het is leerzaam en boeiend. In hoofdstuk drie heeft Kidger het onder andere over OJ287. Nee, da’s niet de naam zoals O.J.Simpson in de gevangenis door het leven gaat. Het is een zeer bijzonder object, 3½ miljard lichtjaar van ons verwijderd in het sterrenbeeld Kreeft (Cancer). Kidger beschrijft de geschiedenis van het onderzoek aan deze zogenaamde blazar [1]De naam komt van het prototype van deze soort sterrenstelsels, BL Lacertae., een actief soort sterrenstelsel dat zich onderscheidt van de quasars doordat ze grote variaties in hun helderheid vertonen, hun straling sterk gepolariseerd is én hun spectrum geen emissie- of absorptielijnen vertoond. De eerste waarnemingen van OJ287, volgens Kidger ’the strangest object in the cosmic zoo’, dateren uit 1891. Niemand uit die tijd had een vermoeden van de aard van het object, het was eigenlijk toeval dat er foto’s van werden genomen. Op basis van foto’s die sinds 1891 van OJ287 zijn genomen kon men een grafiek maken van de helderheidsvariaties en daaruit bleek dat er iedere 11,6 jaar een ‘dubbele piek’ zit in de helderheid.

Kaft van Cosmological Enigmas van Mark Ridger

Credit: Mark Ridger

Naast deze ‘langdurige’ variaties bleken er korte variaties in OJ287 op te treden. Kidger verhaalt van de waarnemingen uit 1972 waarin OJ287 gedurende 39 minuten helderder en vervolgens zwakker werd. Aangezien de duur van de helderheidsvariaties gebonden is aan de wetten van de relativiteitstheorie, waaronder de lichtsnelheid als hoogst haalbare snelheid, zegt de duur de sterrenkundigen iets over de grootte van de bron. Die kon dus in het geval van OJ287 niet groot zijn. Afijn, om een lang verhaal kort te maken: de bron van alle bijzondere eigenschappen van de blazar OJ287 blijkt een dubbele quasar te zijn in het centrum van het sterrenstelsel. Niet zomaar een dubbele quasar, maar eentje die met gemak het kosmische Guinessbook of Records zou halen. Ten eerste is daar een supermassief zwart gat met een massa van 100 miljoen zonmassa’s. Honderd miljoen keer de massa van de Zon. Klinkt heavy nietwaar? Máár het is slechts de kleinste van de twee: hij draait eens per 11,6 jaar een rondje om een kolossaal zwart gat van 18 miljard zonmassa’s. Achttien miljard keer zwaarder dan de Zon! 😯 Eigenlijk draait het kleinste zwart gat eens per 9 jaar een rondje om grote broer, maar door de gravitationele roodverschuiving die in het stelsel optreedt wordt de periode door relativistische effecten vertraagd tot die 11,6 jaar. Kidger gaat verder in op de periodiciteit van OJ287 en de voorspellingen plus uitkomsten van het laatste berekende maximum, die in 2007 optraden. Maar daar ga ik jullie verder niet mee vermoeien. Als ’t boek helemaal uit is zal ik wel een review plaatsen. OK, Trevor? 😀 Meer nuttige info over OJ287 mét diverse links vind je op deze Wikipedia-pagina. Ik heb trouwens in januari j.l. ook al een blogje aan OJ287 gewijd, met een iets informatiever plaatje.

Voetnoten

Voetnoten
1 De naam komt van het prototype van deze soort sterrenstelsels, BL Lacertae.
Share

Speak Your Mind

*