29 maart 2024

Donkere materie in verre clusters ‘blootgelegd’

Röntgenstraling in het COSMOS-veld. Credit: ESA.

Dat zo’n 23% van het gehele heelal uit de zogenaamde donkere materie bestaat is inmiddels wel bekend. Dat die mysterieuze materie gravitationele invloed uitoefend op de gewone materie (sterren, planeten, jij en ik, etc…) is ook bekend: bij nabije clusters van sterrenstelsels kan die invloed gezien worden door het gravitationele lenseffect, waarbij de verborgen donkere materie zorgt voor verbuiging van licht van verderweg staande sterrenstelsels. Met de Europese XMM-Newton röntgentelescoop is nu voor het eerst dat gravitationele lenseffect dat veroorzaakt wordt door donkere materie ook waargenomen bij ver weg staande clusters van sterrenstelsels. En daarmee kan voor het eerst ook de evolutie van (clusters van) sterrenstelsels gevolgd worden, welke sterk beïnvloed wordt door die donkere materie. Wat men in het zogenaamde COSMOS onderzoek gedaan heeft is kijken naar de effecten van de ‘zwakke gravitationele lenseffecten’, waarbij de vorm van een sterrenstelsel door de aanwezigheid van veel materie een tikkeltje verbuigd. Die verbuiging noemt men shear en die is voor één afzonderlijk sterrenstelsel niet te meten. Voor een groep sterrenstelsels in een cluster is dat statistisch wel mogelijk, maar dan moet exact bekend zijn waar het centrum van de (donkere) massa van een cluster zich bevindt.

Yep, COSMOS-XCL095951+014049. Credit: ESA.

Met de XMM- Newton kan men op basis van waarnemingen aan de röntgenstraling van de clusters dat centrum precies lokaliseren (zie afbeelding hiernaast) en zodoende kan men de shear meten. De satelliet keek specifiek naar één gebiedje aan de hemel van twee vierkante graad grootte en dat werd geheel uitgeplozen. Naast de XMM-Newton keken ook andere telescopen naar dat gebied, o.a. de Hubble ruimtetelescoop. Resultaat van al het onderzoek is nu dat voor de verre cluster genaamd COSMOS-XCL095951+014049 precies bekend is welk sterrenstelsel daarvan het midden vormt. Voor wie ’t in z’n eigen telescoop nog eens na wil zoeken: dat centrum ligt op RA: 149,96413, Dec: 1,68033. 😀 Tot zover de donkere materie in verre clusters. Nu even een wijntje opentrekken en dan kijken naar de Olympische Spelen: 1500 meter voor vrouwen. Dames zet ‘m op! 😀 Bron: ESA.

Share

Speak Your Mind

*