28 maart 2024

De Jet-Set

Credit: Universiteit van Groningen.

Huh, de Jet-Set? Adrianus, ga je je nou ook al te buiten aan goedkope astro-papperaziblogs over sterren en pseudosterren? Nee wees gerust, het betreft slechts wat berichtjes die gaan over ‘jets’ – zal ’t zo uitleggen – en die de laatste dagen tot ons gekomen zijn. Ten eerste is daar het bericht dat 4C34.47 de allerlangste jet van het heelal heeft, tenminste voor zover bekend. Met die jet bedoelen we een deeltjesbundel, een smalle straalstroom die uitgestoten wordt. 4C34.47 is een quasar op 2,5 miljard lichtjaar afstand van de aarde en de jet van dit object blijkt maar liefst 1,5 miljoen lichtjaar te zijn, aldus waarnemingen met de radiotelescopen van de Very Large Array in New Mexico. Ons gehele Melkwegstelsel is 100.000 lichtjaar in doorsnede, dus die jet van 4C34.47 is 15 keer zo lang als de Melkweg, bizar! Zo’n quasar is eigenlijk de extreem heldere kern van een sterrenstelsel, een kern die naar twee kanten zo’n jet uitspuugt omdat zich á¬n die kern een superzwaar zwart gat bevindt. Dat zwarte gat slurpt materie op, welke nabij het zwarte gat in een snel ronddraaiende accretieschijf terechtkomt. Aan de polen van het zwarte gat is het magnetische veld zo intens dat electrisch geladen deeltjes er enorm worden versneld en dan in de vorm van nauwe bundels worden weggeschoten. Bij 4C34.47 heeft men naar twee richtingen zo’n bundel gezien, de ene die onder een hoek van 55 graden van ons af beweegt (op de afbeelding de onderste jet) en eentje die onder dezelfde hoek naar ons toe komt (bukken!). Mmmm, die magnetische velden brengen mij gelijk op het tweede bericht van deze Jet-Set:  

Magnetisme in de jet van een protoster ontdekt

Credit: Carrasco-Gonzalez et al., Curran et al., Bill Saxton, NRAO/AUI/NSF, NASA)

Voor het eerst heeft men aanwijzingen gevonden voor het voorkomen van een magnetisch veld in de jets die door een protoster worden uitgezonden, een ster die zich in de vroegste fase van z’n ontwikkeling bevindt. Er zijn in het heelal drie soorten objecten die jets kunnen uitzenden – superzware zwarte gaten, zoals we hierboven hebben gezien, stellaire zwarte gaten/neutronensterren en zeer jonge sterren – en bij de zwarte gaten en neutronensterren heeft men eerder al zo’n magnetisch veld in de uitgezonden jets ontdekt. Maar bij protosterren was dat nog niet het geval, tot  nu dus. Het instrument waarmee dit lukte was wederom de Very Large Array (VLA) in New Mexico en de jonge ster in kwestie heet IRAS 18162-2048. In de uitgezonden radiostraling van de 17 lichtjaren lange jet die door de ster wordt uitgezonden kon men met de VLA polarisatie van de straling zien, welke ontstaat door magnetische invloeden. Dat betekent dat met deze vondst gebleken is dat in alle objecten die jets uitzenden magnetische velden een belangrijke rol spelen. Bron: voor dat eerste jet-setbericht: NRC-Handelsblad van 27 november 2010, voor het tweede bericht: Science Daily.

Share

Speak Your Mind

*