28 maart 2024

Kosmische recordhouders

Het heelal zit vol met duizelingwekkende extremen! Wat zijn de heetste, koudste, grootste en snelste objecten in het heelal? Lees verder en kom te weten wat de absolute recordhouders in onze kosmos zijn!

Heetste object

De absolute recordhouders in het heelal op het gebied van extreme hitte zijn zonder twijfel de gammaflitsen: flitsen van hoogenergetische straling die ontstaan bij de geboorte van zwarte gaten en de botsing tussen neutronensterren. De flitsen produceren straalstromen van supersnelle deeltjes, die verhit worden tot ongeveer een biljoen graden Celsius!

Lees verder en kom te weten wat de absolute recordhouders in onze kosmos zijn!
Heetste object

De absolute recordhouders in het heelal op het gebied van extreme hitte zijn zonder twijfel de gammaflitsen: flitsen van hoogenergetische straling die ontstaan bij de geboorte van zwarte gaten en de botsing tussen neutronensterren. De flitsen produceren straalstromen van supersnelle deeltjes, die verhit worden tot ongeveer een biljoen graden Celsius!  Hoewel gammaflitsen slechts zeer vluchtige gebeurtenissen zijn, kunnen zij stralen met de kracht en helderheid van een miljard miljard (10 tot de macht 18) zonnen! Hiermee zijn gammaflitsen de helderste en heetste gebeurtenissen in het heelal sinds de oerknal (die uiteraard nog veel heter was).

Credit: NASA/Swift/Mary Pat Hrybyk-Keith/John Jones

Koudste object
De Boemerangnevel, op een afstand van 5000 lichtjaar tot de aarde, heeft een ijzingwekkende temperatuur van slechts 1 graden Kelvin – slechts een fractie boven het absolute nulpunt. Merkwaardig genoeg is dit kouder dan de kosmische achtergrondstraling, die het grootste deel van het universum op een constante temperatuur van 2,7 graden Kelvin houdt. Hoe kan de Boemerangnevel dan kouder zijn dan dit? Het antwoord zit ‘m in het feit dat de nevel bijzonder snel uitdijt. Hierdoor wordt het gas afgekoeld. Iets soortgelijks gebeurt in een airconditioningapparaat: uitzettend gas zorgt voor de koeling van het ‘koudelement’ binnen het apparaat. De herkomst van de Boemerangnevel wordt gevormd door een stervende ster, die in de afgelopen 1500 jaar zo’n 1,5 zonnemassa’s aan materie heeft uigestoten, waarbij kleurrijke en uitgestrekte lobben van uitdijend gas ontstaan zijn.

Credit: NASA/ESA/The Hubble Heritage Team

Grootste planeet
Wetenschappers waren lang van mening dat de omvang van Jupiter zo’n beetje het maximum is wat mogelijk is voor een planeet. Echter: men kent inmiddels planeten die vele malen zwaarder zijn dan Jupiter! Hoe zit dat dan? Het antwoord is als volgt: als je massa blijft toevoegen aan een planeet ter grootte van Jupiter, zorgt de toegenomen zwaartekracht ervoor dat de planeet even groot blijft. In plaats daarvan zorgt de toename van massa voor een hogere dichtheid in het inwendige van de planeet. Met andere woorden: een planeet van 8 Jupitermassa’s is even groot als Jupiter, maar heeft een veel hogere dichtheid.De verwonderingen van wetenschappers was dan ook groot bij de ontdekking van TrES-4, een exoplaneet op een afstand van 1500 lichtjaar vanaf de aarde. Deze kolos is bijna twee keer zo groot als Jupiter, maar heeft slechts 88% van diens massa. Dit maakt de dichtheid van de planeet lager dan dat van kurk! Waarom TrES-4 zo groot is, is niet goed bekend. Mogelijk heeft de enorme temperatuur van de planeet hiermee te maken: de planeet draait zeer dicht rondom de moederster.

Credit; Ignacio González Tapia/NASA

Grootste ster
Op een afstand van 5000 lichtjaar bevindt zich een reus van epische proporties. Welkom in het domein van VY Canis Majoris, Koning der Sterren. Deze rode hyperreus heeft een geschatte diameter van 10 Astronomische Eenheden (oftewel, de afstand tussen de zon en Saturnus in ons zonnestelsel). Dat betekent dat de ster groot genoeg is om 8 miljard zonnen te bevatten! Sterren als deze bevinden zich in het eindstadium van hun actieve leven en zijn zeer instabiel. Als gevolg blazen dit soort sterren regelmatig enorme gasbellen het heelal in, waardoor ze vaak deels aan het oog worden onttrokken.

Credit: NASA/ESA/R. Humphreys

Grootste sterrenstelsel
Sterrenstelsels komen in vele soorten en maten. De best bekende zijn spiraalstelsels als onze Melkweg. Spiraalstelsels zijn vele malen groter dan de dwergstelsels die de meest voorkomende categorie van sterrenstelsels vormen. Toch zijn spiraalstelsels niet de grootste sterrenstelsels in het heelal: die eer gaat naar de elliptische reuzenstelsels, die vele malen de omvang van de Melkweg kunnen hebben. Dit soort stelsels zijn vrij structuurloos en bevatten weinig gas en stof, maar zijn wel in het bezit enorme aantallen (veelal oudere) sterren.Nu kan er slechts één Koning zijn en die eer gaat naar IC 1101, een elliptisch reuzenstelsel van onvoorstelbare proporties. De diameter van IC 1101 bedraagt 6 miljoen lichtjaar: hiermee is dit stelsel kolossaal, zelfs in vergelijking met de meeste elliptische reuzenstelsels. IC 1101 is groot genoeg om vele duizenden Melkwegstelsels te bevatten. Als IC 1101 op de plaats van de Melkweg gezet zou worden, zou deze alle naburige stelsels opslokken, inclusief de Andromedanevel (M31) en de Driehoeknevel (M33). IC 1101 bevindt zich in het centrum van Abell 2029, een dichtbevolkte cluster van sterrenstelsels op een afstand van 1 miljard lichtjaar. Deze sterrenstad bevat vele duizenden sterrenstelsels die regelmatig met elkaar botsen en samensmelten. Dit vormt vermoedelijk de verklaring voor de enorme omvang IC 1101, Koning der Sterrenstelsels.

Credit: X-ray: NASA/CXC/UCI/A. Lewis et al; Optical: Pal. Obs. DSS

Snelste object
De snelste objecten in het heelal worden gevormd door stellaire snelheidsduivels, de zogenaamde Hypervelocity Stars of ‘race-sterren’. Met een gemiddelde snelheid van honderden kilometers per seconde zijn deze sterren op geen enkele manier te flitsen of te bekeuren. De grootste snelheidsduivel van dit hele stel is  HE 0437-5439. Deze ster heeft, naast een belachelijke naam, ook een belachelijk hoge snelheid van 850 kilometer per seconde! Waarschijnlijk heeft deze ster een onfortuinlijke ontmoeting gehad met het centrale zwarte gat van onze Melkweg. Hierbij is de ster niet opgeslokt, maar met een gigantische snelheid weggeslingerd. De snelheid van HE 0437-5439 is zelfs hoger dan de ontsnappingsnelheid van de Melkweg, waardoor de ster aan de zwaartekracht van ons thuissterrenstelsel zal ontsnappen en voortaan eenzaam en alleen door het heelal zal zwerven.

Credit: NASA/ESA/O. Gnedin/W. Brown

Helderste (en zwaarste) ster
Met het lekkere weer van de afgelopen dagen zal het volgende iedereen bekend voorkomen: de zon breekt door de wolken en schijnt vol in je gezicht, meestal precies als je aan het autorijden bent. Op dit soort momenten vervloek je de helderheid van de zon, maar wees niet getreurd: het kan altijd veel gekker. Diep in het binnenste van de Tarantulanevel bevindt zich een ster met een helderheid van (hou je vast): 9 miljoen zonnen!! Deze ster, met de poëtische naam R136a1, is ook een kosmische zwaargewicht. Met een massa van 250 keer die van de zon is R136a1 zelfs  zwaarder dan sterrenkundigen voor mogelijk hadden gehouden. Sterren met een dergelijke massa zijn geen lang leven beschoren: binnen een miljoen jaar sterven zij spectaculair in de vorm van een hypernova. Hierbij worden gammaflitsen én een zwart gat geproduceerd!

Bron: New Scientist.

Share

Comments

  1. Olaf, mag ik jou bij deze van harte feliciteren met je allereerste Astroblog! En nog een hardstikke leuk onderwerp ook, al die recordhouders in het heelal. Wanneer zal het eerste kosmische Guinness book of records verschijnen? 😀

  2. Hoi Olaf,

    OK….wellicht een tikkie "aan de late kant" door, laten we het maar "allerdaagse lastige aardse zaken" noemen…..maarre ook namens die andere "collega mede astrobloggger" van harte welkom geheten op de website waar het….eh…. "allemaal gebeurd"…eh…of zoiets dan!!

    Enne…..Jouw "maiden article" is inderdaad een binnenkomer van het formaat "de eerste klap is een euro-daalder" waard….bis..bis..encore en meer van dat soort toejuichingen!!

    Astronomische groetjezzz,

    Jan

Speak Your Mind

*