19 maart 2024

Gammaflitser op recordafstand ontdekt: 13,14 miljard lichtjaar!

Credit: Gemini Observatory/AURA/Penn State/UC Berkeley/University of Warwick, UK

Op 29 april 2009 ontdekte de Amerikaanse Swift satelliet met z’n gammadetectoren aan boord een gammaflitser, een kortstondige stoot van hoogenergetische straling afkomstig van een extreme gebeurtenis, een zeer zware ster die als super-supernova explodeert. Codenaam voor deze gammaflitser: GRB 090429B – hierboven zie je ‘m tussen de streepjes. Het was de tweede gammaflitser die Swift die dag ontdekte, vandaar de ‘B’. Zo’n gammaflits is een kwestie van seconden of minuten en de nagloed kan enkele uren duren. Gewoonlijk wordt de dubbele 8 meter Gemini-telescoop op Hawaï gebruikt om een spectrum te maken en daarmee direct de afstand te bepalen, maar dat lukte bij GRB 090429B niet door slecht weer. Vandaar dat de sterrenkundigen er twee jaar over deden om op andere manieren de afstand te meten en dat is uiteindelijk gelukt. En het resultaat mag er wezen want met een geschatte afstand van 13,14 miljard lichtjaar (roodverschuiving z ˜9,4) is GRB 090429B de verst verwijderde gammaflitser die ooit is waargenomen. Er is één sterrenstelsel dat nóg verder weg staat, dat is UDFj-39546284 op 13,2 miljard lichtjaar (z ˜ 10,3), maar vergis je niet: GRB 090429B is één object dat explodeerde, terwijl UDFj-39546284 een compleet sterrenstelsel is. Het heelal is naar schatting 13,7 miljard jaar oud, dus dat betekent dat de gammaflitser zo’n luttele –  ahum – 600 miljoen jaar na de oerknal plaatsvond. Eén van de methodes waarop men toch de afstand tot GRB 090429B kon bepalen waren enkele fotografische waarnemingen ervan met de Gemini North telescoop. Daarmee had men zoals gezegd geen spectrum kunnen maken, maar wel kon men er met de zogenaamde Gemini Near-Infrared Imager (NIRI) in infrarood de nagloed van zien:

Credit: Gemini Observatory/AURA/Penn State/UC Berkeley/University of Warwick, UK

Je ziet hier de gammaflitser op één en hetzelfde moment in vier verschillende filters. In optisch licht was niets ervan te zien, zelfs toen ze de krachtige Hubble ruimtetelescoop erop richten. Dat de nagloed wel in IR te zien was, maar niet in optisch licht komt door de expansie van het heelal: alle straling van GRB 090429B is daardoor naar langere golflengten in het spectrum verschoven: UV schuift op naar het optische deel, het optische deel naar IR. De UV-straling is alleen niet als optische straling te zien, omdat het door absorptie onderweg tussen gammaflitser en aarde is geabsorbeerd door tussenliggende gaswolken. Het optische licht kon die wolken wel passeren en uitgerekt tot IR-straling op aarde aankomen. Pffff, lang verhaal… Bron: Bad Astronomy.

Share

Speak Your Mind

*