29 maart 2024

Raadsel van Lemaître’s verdwenen teksten over expansie heelal opgelost

Laten we maar gewoon zeggen dat Hubble (r.) én Lemaître (l.) de expansie van het heelal hebben ontdekt. Credit: NASA, ESA, and A. Feild (STScI)

In april 1927 schreef de Belgische jezuïetenabt en sterrenkundige George Lemaître het artikel Un Univers homogéne de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nébuleuses extra-galactiques [1]Als het goed is kan je dat artikel hier lezen, via NASA’s ADS., welke verscheen in het obscure Belgische blad ‘Annales de la Société Scientifique de Bruxelles’. In dat artikel beschreef Lemaître nauwkeurig de mate waarin het heelal expandeerde en hij baseerde zich daarbij op waarnemingen die waren gedaan door de Amerikaanse sterrenkundigen Vesto Slipher en Edwin Hubble. Twee jaar later kwam Hubble zelf met z’n wereldberoemde artikel, waarin hij de expansie van het heelal beschreef en waaruit naar voren kwam dat hoe verder ver een sterrenstelsel zich van ons bevindt des te groter is z’n snelheid van ons af. Vanaf dat moment ging alle eer voor het idee van het expanderende heelal naar Hubble, terwijl Lemaître feitelijk hetzelfde had beschreven, maar dan twee jaar eerder. In 1931 werd Lemaître’s artikel in het Engels vertaald voor het helemaal niet zo obscure vakblad Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, maar in die vertaling ontbraken enkele cruciale passages over de expansie. Sommigen zagen daar de kwade hand van Hubble achter, die een kwalijke rol zou hebben gespeeld bij de selectieve vertaling van Lemaître’s teksten. Maar onlangs heeft de sterrenkundige Mario Livio (Space Telescope Science Institute) uitvoerig bronnenonderzoek gedaan naar de artikelen van Lemaître en daaruit blijkt dat niet Hubble de schuldige is van de gedeeltelijke vertaling, maar Lemaître zelf! Temidden van vele correspondentie vond Livio twee ‘smoking gun’ brieven, waarin Lemaître aan de redactie van de MNRAS schrijft dat hij bewust enkele passages van het oorspronkelijke artikel uit 1927 wil weglaten. In één van die brieven schrijft hij:

I did not find advisable to reprint the provisional discussion of radial velocities which is clearly of no actual interest, and also the geometrical note, which could be replaced by a small bibliography of ancient and new papers on the subject.

Blijft natuurlijk de vraag waarom Lemaá®tre in 1931 – op een moment dat Hubble z’n expansie-artikel al gepubliceerd had – er voor koos om de bewuste passages achterwege te laten, passages die hem de eer om de eerste te zijn die de expansie van het heelal beschreef zouden hebben doen toekomen. Volgens Livio heeft dat meer te maken met de psyche van Lemaître, die kennelijk van mening was dat hij na het verschijnen van Hubble’s artikel in 1931 niet meer per sé op de voorgrond hoefde te treden met z’n eigen berekeningen uit 1927. Of zoals Livio het zegt:

Lemaître was not at all obsessed with establishing priority for his original discovery. Given that Hubble’s results had already been published in 1929, he saw no point in repeating his more tentative earlier findings again in 1931.

Bron: Hubble.

Voetnoten

Voetnoten
1 Als het goed is kan je dat artikel hier lezen, via NASA’s ADS.
Share

Speak Your Mind

*