28 maart 2024

Waarom is ’t vandaag eigenlijk Pasen?

De Volle Maan na de lente-equinox bepaalt de Paasdatum. Credit: Geralt/Pixabay.

Goedemorgen Nederland, iedereen een vrolijk Pasen. Waarom is het vandaag – zondag 8 april 2012 – eigenlijk Pasen? Waarom niet een week eerder of een week later? Welnu, de regel zoals ooit bepaald op het het concilie van Nicea is simpel: Pasen is de zondag na de eerste Volle Maan nadat de lente is gestart. De lente begon dit jaar op 20 maart, het moment dat het middelpunt van de zonneschijf door het lentepunt op de ecliptica gaat, lengte 0°00’00”. En op vrijdag 6 april om 21.19 uur was het ‘Paasmaan’, de eerste Volle Maan na de lente-equinox. Er zijn dus twee variabelen: het begin van de lente, welke ergens tussen 19 en 21 maart valt, en de omloop van de maan om de aarde, die ruim 27 dagen duurt. Om deze reden kan de datum van Pasen variëren tussen 22 maart en 25 april. Dat van die 22e maart kom je overal tegen, zoals op Wikipedia, maar ik vraag mij zelf af of dat klopt. Stel dat lente vroeg valt, zoals dit jaar. De lente-equinox was bij ons op 20 maart om 06.14 uur, dus in de Verenigde Staten was het toen door het tijdsverschil nog 19 maart. Stel dat die 19e maart een zaterdag zou zijn en dat je om 06.15 uur, dus één minuut later, de Volle Maan hebt. Dan zou het toch de zondag er na Pasen moeten zijn, dus 20 maart? Of ben ik nou gek? Afijn, tijd om even de officiële spelregels voor het berekenen van de Paasdatum erbij te halen:

  1. Bereken het gulden getal van het jaar, dit is de rest die we overhouden als we het nummer van het jaar door 19 delen (het aantal jaren in een maanjaar cyclus), en deze rest wordt met 1 vermeerderd. Het gulden getal van 1900 is dus 1, en het gulden getal van 1983 is 8.
  2. Bereken de correctie die aangebracht moet worden vanwege schrikkeljaren. Eerst tellen we het aantal voorafgaande eeuwen (inclusief de eeuw zelf) waarin een schrikkeldag werd weggelaten, voor 1900 tot 2099 is dat 15. Daarna tellen we de weggelaten dagen in schrikkeljaren van het maanjaar. Dit soort schrikkeljaren komen in een periode van 2500 jaar 8 maal voor, namelijk het eerste jaar, het 301-ste jaar, enzovoorts tot en met het 2101-ste jaar. Het eerste zodanige jaar was 1800 en dit was tevens het begin van een cyclus, de volgende keer dat zo een jaar voorkomt is dus 2100. Voor 1800 tot 2099 is dat dus 1 daarna tot 2399 is dat 2, enzovoorts. Trek het aantal zo gevonden maanschrikkeldagen af van het aantal zonschrikkeldagen.
  3. Nu gaan we de epacta berekenen, dat is de ouderdom van de maan op 1 januari van het jaar. Hiertoe vermenigvuldigen we eerst het gulden getal met 11 (een maanjaar is 11 dagen korter dan een zonnejaar, vandaar), hiervan trekken we het getal gevonden onder 2 af (correctie voor schrikkeldagen). Hierbij tellen we dan 2 op (om in de pas te komen). Van dit resultaat nemen we de rest na deling door 30. Zo gaat de berekening voor 1983 als volgt: gulden getal is 8, aantal zonneschrikkeldagen is 15, aantal maanschrikkeldagen is 1, verschil 14. Gulden getal maal 11 is 88, trek af schrikkeldagen (14) het resultaat is 74 en tel hier 2 bij op: 76. Hiervan nemen we de rest na deling door 30: 16 en dit is de epacta van 1983.
  4. Nu moeten we nog de volle manen van een jaar berekenen. De maanmaanden hebben in principe afwisselend 30 en 29 dagen, waarbij de maanmaand waarin 1 januari valt 30 dagen heeft, en de daaropvolgende maanmaand 29 dagen. Verder komt een volle maan 13 dagen na nieuwe maan. Uitgaande van dit gegeven vinden we een volle maan op 31-epacta+13 maart in een niet schrikkeljaar, en 1 dag eerder in een schrikkeljaar. Valt deze datum na 31 maart, dan gaan we uiteraard over op de maand april. Voor 1983 is de zo gevonden datum 28 maart. Pasen valt nu op de daaropvolgende zondag. Het kan gebeuren dat de zo gevonden datum van de volle maan voor of op 21 maart valt, in dat geval moeten we de daarop volgende volle maan nemen. Hiertoe dienen we de lengte van de maanmaand te kennen, de volgende regels zijn hierop van toepassing:a. De kritische epacta is 26 in jaren met een gulden getal groter dan 11, in andere jaren is deze epacta 25. b. Is de berekende epacta kleiner dan de kritische epacta, dan is de lengte van de maand 29 dagen, anders is dat 30 dagen.

OK, wie heeft er nou gelijk? 😀 Sterrengids 2012 + Beleven.org.

Share

Comments

  1. Fabricius zegt

    "Pasen is de zondag na de eerste Volle Maan nadat de lente is gestart".

    Heb wel eens gelezen dat dat slechts een benadering is van de (astronomisch niet geheel correcte) rekenmethode van het concilie. Die rekenmethode was ingegeven door religieuze overwegingen en gebaseerd op de kennis die men toen had. Amerika was nog niet ontdekt en de telescoop was nog niet uitgevonden. Waarschijnlijk was het begrip precessie ook nog niet bekend.

    Kortom: de Paasdatum wordt berekend volgens een kerkelijke formule en niet met de precisie die mogelijk zou zijn met de instrumenten en kennis van nu.

  2. Ik zou niet weten welke invloed de ontdekking van Amerika zou moeten hebben op de paasberekening. Wel zal de uit de Middeleeuwen stammende Computus Paschalis – zoals het geloof ik heet en vooral door de Engelse monnik Bede is bedacht – inderdaad niet precies zijn, maar slechts een benadering. Ik las trouwens zojuist dat de kerk slechts 21 maart als begin van de lente hanteert en niet 19-21 maart. Vandaar dat Pasen op z'n vroegst op 22 maart kan vallen, hetgeen voor het laatst in 1818 gebeurde en pas weer in 2285 opnieuw zal gebeuren. Over die precessie: ja, die zal van invloed zijn, d.w.z. dat over pakweg 13.000 jaar, da's de helft van de precessieperiode, de seizoenen anders zullen zijn en daarmee de lente anders.

Speak Your Mind

*