29 maart 2024

Nep-supernova is nu ècht ontploft

supernova animation

Artistieke weergave van een Type-II supernova. Credit: ESO

Een ster die sinds 2009 meerdere uitbarstingen heeft gehad die doen denken aan een supernova, is nu eindelijk echt ontploft. Het object in kwestie staat bekend als SN 2009ip – juist, SN staat voor supernova. In 2009 leek de ster te ontploffen – verdere analyse heeft toen uitgewezen dat het een “nep-supernova” betrof. Astronomen zijn de archieven ingedoken en daaruit is gebleken dat de ster in kwestie eerder al op de gevoelige plaat is vastgelegd.Het blijkt een blauwe en hete ster te zijn, die een miljoen keer meer energie uitstraalt dan de zon. De ster heeft een afgeleide massa van 50 tot 80 zonnen en varieert enorm in helderheid. Dit soort sterren worden Heldere Blauwe Variabelen genoemd (Luminous Blue Variables, LBV’s), sterren die hun waterstofvoorraad geheel verbruikt hebben. LBV’s staan er om bekend regelmatig uitbarstingen te hebben, die doen denken aan supernova’s. Klik hier voor een vergelijking tussen een LBV en de zon. Het meest bekende voorbeeld van een LBV in ons melkwegstelsel is de ster Eta Carinae. Ook deze kende een enorme uitbarsting in 1843. Latere observaties met de Hubble Space Telescope hebben uitgewezen dat de ster bij de uitbarsting 10 zonnemassa’s aan materiaal heeft uitgestoten met een snelheid van 600 kilometer per seconde. LBV-uitbarstingen zijn helder genoeg om over extragalactische afstanden zichtbaar te zijn en hebben een spectrum die doen denken aan echte supernova’s. Vandaar dat ze nep-supernova’s genoemd worden.

Eta Carinae

Eta Carinae is een Helder Blauwe Variabele die “ieder moment” supernova kan gaan. De ster wordt vrijwel aan het oog onttrokken door een omringende nevel, is is opgebouwd uit het materiaal dat de ster in 1843 heeft uitgestoten. Credit: NASA

Zoals gezegd heeft SN2009ip in 2009 een dergelijke uitbarsting gehad. Bij de uitbarsting, die anderhalve week duurde, is een waterstofrijke envelop uitgestoten met een snelheid van 600 km/s. Een jaar later werd een tweede, soortgelijke uitbarsting gedetecteerd. In 2012 volgde een derde uitbarsting, maar deze was anders: dit keer duurde de uitbarsting veel langer en bovendien was de snelheid van het uitgestoten materiaal veel hoger: 10.000 km/s.Deze veel hogere snelheid was een aanwijzing dat SN 2009ip dit keer echt supernova is gegaan. De onderzoekers waren echter verbaasd door de helderheid van de supernova – deze was veel lager dan verwacht. Maar aangezien de ster bij de eerdere uitbarstingen veel materiaal had uitgestoten met een veel lagere snelheid dan bij de supernova, was het de verwachting dat de schokgolf van de supernova dit materiaal zou inhalen. Dat was precies wat een paar dagen later gebeurde: de schokgolf kwam in botsing met het materiaal, waardoor de helderheid van de supernova 100 keer hoger werd in zichtbaar licht. Hiermee kwam een einde aan alle twijfel: SN 2009ip is dit keer echt supernova gegaan.

echte supernova SN 2009ip

Supernova 2009ip – maar dit keer écht. Credit: Joseph Brimacombe et al.

Wat pas echt interessant is, is het feit dat SN 2009ip supernova is gegaan als Heldere Blauwe Variabele, iets wat onmogelijk is volgens de huidige modellen van stellaire evolutie. De modellen voorspellen namelijk dat sterren met een massa van minstens 30 zonnen het grootste deel van hun waterstofmateriaal uitstoten (als gevolg van de krachtige sterrenwind en uitbarstingen), en daardoor eerst veranderen in heliumrijke Wolf-Rayet-sterren alvorens supernova te gaan. SN 2009ip heeft echter laten zien dat sterren kunnen ontploffen in de LBV-fase. Dit heeft gevolgen voor Eta Carinae: er is al jarenlang discussie over wanneer deze ster supernova zou kunnen gaan. Het onderzoek naar SN 2009ip heeft uitgewezen dat dit inderdaad “ieder moment” kan gaan gebeuren. Dat kan morgen zijn, maar ook over 1000 jaar. Als het gebeurt, dan zal de explosie op aarde zichtbaar zijn bij daglicht. We hoeven niet bang te zijn voor kwalijke gevolgen: Eta Carinae staat te ver weg om problemen te veroorzaken op aarde. Bron: Physorg

Share

Speak Your Mind

*