29 maart 2024

Planetaire nevels vertonen bizarre voorkeursrichting

NGC 6537

De bipolaire planetaire nevel NGC 6537. Credit:ESO

Astronomen hebben, met behulp van de New Technology Telescope en de Hubble-ruimtetelescoop, meer dan honderd planetaire nevels in de centrale verdikking (de “bulge”) van onze Melkweg onderzocht. Daarbij hebben zij ontdekt dat de vlindervormige leden van deze kosmische familie een raadselachtige voorkeursrichting vertonen – een verrassend resultaat, gezien hun uiteenlopende voorgeschiedenis en eigenschappen.In het laatste levensstadium van een zonachtige ster worden de buitenlagen de ruimte in geblazen. Hierbij ontstaat een prachtig object dat allerlei vormen kan aannemen: een planetaire nevel. Eén bepaalde klasse van deze objecten, de zogeheten bipolaire planetaire nevels, vertoont een opvallende zandloper- of vlindervorm.Deze nevels zijn ver van elkaar ontstaan en laten duidelijke onderlinge verschillen zien. Zowel de nevels als de sterren die hen hebben gevormd, hebben nooit in contact gestaan met andere planetaire nevels. Toch vertonen deze nevels een verrassend overeenkomst: ze vertonen dezelfde ruimtelijke oriëntatie.

Hubble 12 planetaire nevel

Bipolaire planetaire nevel Hubble 12. Credit:NASAESA

Dit is een verrassende en, als zij overeind blijft, zeer belangrijke ontdekking. In veel gevallen lijkt de lange as van deze spookachtige vlinders evenwijdig te zijn aan het vlak van onze Melkweg. Door opnamen van Hubble en van de NTT te gebruiken hebben de onderzoekers een goed beeld van deze objecten kunnen krijgen, en deze heel gedetailleerd kunnen onderzoeken. [1]De ‘lange as’ van een bipolaire planetaire nevel doorsnijdt de vleugels van de vlinder; de ‘korte as’ doorsnijdt het lijf.De astronomen hebben gekeken naar 130 planetaire nevels in de bulge van de Melkweg. Ze ontdekten drie verschillende soorten [2]De vormen van de planetaire nevels werden in drie klassen ingedeeld: elliptische, met of zonder gerichte inwendige structuur, en bipolaire. en namen hun uiterlijke kenmerken onder de loep. Terwijl twee van deze populaties, zoals verwacht, volkomen willekeurige oriëntaties vertoonden, hebben de onderzoekers ontdekt dat de derde soort – de bipolaire nevels – een verrassende voorkeur voor een bepaalde oriëntatie lieten zien.Aangenomen wordt dat planetaire nevels hun vorm te danken hebben aan de rotatie van het stersysteem waaruit zij ontstaan. Deze is afhankelijk van de eigenschappen van het systeem: als de ster bijvoorbeeld deel uitmaakt van een dubbelster of als er planeten om de ster cirkelen, kan dat grote gevolgen hebben voor de vorm van de uitgestoten gasbel. Bipolaire nevels vertonen de meest extreme vormen, die waarschijnlijk zijn veroorzaakt door jets (bundels) van weggeblazen materie die loodrecht op de omloopbaan van het dubbelstersysteem staan.

galerij van bipolaire nevels

Galerij van bipolaire nevels. Credit:ESO

De voorkeursrichting die bij de bipolaire nevels is waargenomen, wijst erop dat er iets vreemds aan de hand is met de stersystemen in de bulge. Om de waargenomen voorkeursrichting te kunnen vertonen, zouden de stersystemen die deze nevels hebben gevormd moeten roteren in een richting die haaks staat op de interstellaire wolken waaruit zij zijn ontstaan, wat heel merkwaardig is.Hoewel de vormen van deze nevels grotendeels worden bepaald door de eigenschappen van de sterren waaruit ze zijn voortgekomen, wijst deze nieuwe ontdekking erop dat er nóg een factor in het spel moet zijn. Het lijkt erop dat de bulge, die als geheel om het galactische centrum roteert, met zijn magnetische veld een grotere invloed uitoefent op onze Melkweg dan tot nu toe werd gedacht. De onderzoekers suggereren dat het ordelijke gedrag van de planetaire nevels kan zijn veroorzaakt door de aanwezigheid van sterke magnetische velden ten tijde van het ontstaan van de bulge.Omdat nabijere nevels van dit type geen voorkeursrichting vertonen, zouden deze magnetische velden vele malen sterker moeten zijn geweest dan ze nu in onze omgeving zijn [3]Over de oorsprong en de eigenschappen van de magnetische velden die in het Melkwegstelsel aanwezig waren toen dat nog jong was, is heel weinig bekend. Het is dus onduidelijk of ze in de loop van de … Lees verder. Bron: European Southern Observatory.

Voetnoten

Voetnoten
1 De ‘lange as’ van een bipolaire planetaire nevel doorsnijdt de vleugels van de vlinder; de ‘korte as’ doorsnijdt het lijf.
2 De vormen van de planetaire nevels werden in drie klassen ingedeeld: elliptische, met of zonder gerichte inwendige structuur, en bipolaire.
3 Over de oorsprong en de eigenschappen van de magnetische velden die in het Melkwegstelsel aanwezig waren toen dat nog jong was, is heel weinig bekend. Het is dus onduidelijk of ze in de loop van de tijd sterker of zwakker zijn geworden.
Share

Speak Your Mind

*