29 maart 2024

Een middeleeuwse verhandeling over zwaartekracht, oerknal en multiversum!

Onlangs heeft een groep wetenschappers [1]De Durham-groep van The Ordered Universe, die On Luce heeft bestudeerd, bestond uit een mix van Latinisten, filologen, historici, natuurkundigen en kosmologen. van de Engelse Durham Universiteit een uit 1225 stammende verhandeling van de bisschop van Lincoln Robert Grosseteste (1175-1253), genaamd On Luce (over het licht), vertaald en geanalyseerd – voor de Latinisten onder ons: hier een oudere vertaling uit 1942. De conclusie is opmerkelijk: De vooral door Aristoteles beïnvloedde Grosseteste beschreef in dat document de zwaartekracht, vier eeuwen voordat Isaac Newton dat deed, en de oerknal, waarmee het heelal zou zijn ontstaan, zeven eeuwen voordat George Lemaïtre en Edwin Hubble dat deden. In On Luce is zelfs sprake van een familie van geordende universa, temidden van een oceaan van ongeordende universa, een beeld dat sterk doet denken aan het moderne model van het multiversum!

13e eeuws model van de kosmos. Credit: L’image Du Monde by Gossuin de Metz, Bibliothèque Nationale de France

Volgens Grosseteste ontstond de kosmos met een explosie van een soort van oerlicht (lux), dat snel expandeert in een grote bol. Door de expansie wordt de materie in de kosmos steeds dunner – goh, waar hebben we dat eerder gehoord? Grosseteste denkt dat materie een minimale dichtheid heeft, waarbij het perfect wordt en een soort van kristalvorm krijgt – anno nu zouden we dat een faseovergang noemen. Deze perfectie wordt aan de rand van de kosmos bereikt en de materie gaat vervolgens naar binnen licht (lumen) schijnen, licht dat met haar stralingsdruk in staat is materie naar binnen te drukken en daarbij een soort van schokgolf te veroorzaken, een beschrijving die sterk lijkt op hetgeen in supernovae plaatsvind. Op dezelfde manier wemelt On Luce van beschrijvingen, die sterk doen denken aan verschijnselen als de zwaartekracht, de interactie tussen licht en materie, het ontstaan van sterren en planeten, etc… De Durham-groep heeft de ideeën van Grosseteste verder uitgewerkt en ook wiskundig onderbouwd en het resultaat daarvan is dit wetenschappelijke artikel. Hieronder een mooie video, waarin wordt ingegaan op Grosseteste’s visie op het heelal.

[Update] Ik kwam nog een tweede video tegen, waarin een computersimulatie van Grosseteste’s heelal te zien is. Boeiend!

Bron: Nature.

Voetnoten

Voetnoten
1 De Durham-groep van The Ordered Universe, die On Luce heeft bestudeerd, bestond uit een mix van Latinisten, filologen, historici, natuurkundigen en kosmologen.
Share

Comments

  1. Ik weet niet zeker of de uitspraken in dit artikel historisch verantwoord zijn. Immers, je kan niet zomaar moderne denkbeelden en begrippen projecteren op zulke teksten.

    Daarnaast is het ook niet zo interessant (vind ik tenminste) om te kijken welke stukjes uit de oudheid/middeleeuwen enigszins lijken op onze huidige kennis. In eerste instantie omdat het een anachronisme is: Grosseteste was niet bijzonder geïnspireerd door Hubble en Einstein (tijdreizen was nog niet uitgevonden in 1200) en verwijzingen naar het heden leren ons daarom niets over Grosseteste. Het is zelfs gevaarlijk, omdat je dan je moderne opvattingen gaat verweven met die van Grosseteste, waardoor je een onnauwkeurig en misleidend beeld krijgt van die tijd. Dat is slechte geschiedkunde.
    In tweede instantie is het veel interessanter om erachter te komen waarom Grosseteste tot zijn ideeën kwam: welke ideeën inspireerden hem, welke vernieuwingen bracht hij, wat is de invloed van Grosseteste geweest op de kleine wetenschappelijke revolutie, etc. We zijn het er ongetwijfeld over eens dat Grosseteste op zichzelf al een interessant persoon was met fascinerende ideeën – daarvoor hebben we helemaal geen tendentieuze segways nodig naar Einstein et al. “History for history’s sake”, zou ik zeggen 🙂

    Mocht je het niet met me eens zijn, dan hoor ik dat graag overigens. Misschien zit ik er wel helemaal naast met mijn (positief bedoelde) kritiek.

  2. Lukas, ik ben het met je eens dat het altijd een risico is om ideeën van lang geleden één op één ter koppelen aan moderne opvattingen over het heelal, omdat ze geplaatst zijn in een geheel andere context. Maar ik ben het niet die deze relaties legt, maar een groep wetenschappers, een mix van deskundigen op allerlei vakgebied, die Grosseteste uitgebreid heeft bestudeerd. Bovendien, als je de tekst van Grosseteste lees (zie de link naar de 1942 vertaling, die overigens begint met een lange inleiding óver hem) dan kom je daar echt dingen tegen die verdraaid veel doen lijken op moderne hypothesen en theorieën. Neem een fragment over het ontstaan van de kosmos:
    ScreenHunter_202 Mar. 13 08.07
    Je kan niet ontkennen dat dat wel erg veel lijkt op een soort van explosie, waarmee het heelal begon.

    • ” dat dat wel erg veel lijkt op een soort van explosie, waarmee het heelal begon”

      Nu wil ik niet grof zijn – dit is puur academisch bedoeld – maar zulke argumenten gebruiken christenen en moslims ook om aan te tonen dat hun heilige geschriften overeenkomen met de moderne wetenschap.

      Ik vind dit overigens helemaal niet zoveel lijken op de moderne wetenschap. Het doet me eerder denken aan het scheppingsverhaal van Genesis, vermengd met een ether-universum en de koppeling tussen ether en licht. Het is een fascinerende theorie, maar geheel in lijn met zijn tijd.

      Je kan bij alle oude denkers wel elementen vinden die terug te koppelen zijn tot moderne ideeën, maar vaak berust dat op misverstanden over wat de auteurs zelf voor ogen hadden. Terminologie verandert van betekenis, metafysica en kosmologie zijn veranderd, etc.

      Misschien is het ook een verschil van perspectief; ik ben redelijk bekend met de klassieke en middeleeuwse kosmologie en de manier waarop men over het universum dacht, en ben hier vaak mee bezig en bewust van de theorieën. Jij bent echter voornamelijk bezig met moderne kosmologie/astronomie en weet daar ook veel meer van dan ik.

      Kan het zijn dat ik alles bekijk vanuit de historische bril van een wetenschapsgeschiedkunde, en jij met de moderne bril van een wetenschapper? 🙂

Speak Your Mind

*