28 maart 2024

Expansie jonge heelal met behulp van quasars nauwkeurig bepaald

Impressie hoe BOSS het licht van quasars heeft gemeten. Credit: Zosia Rostomian (Lawrence Berkeley National Laboratory) and Andreu Font-Ribera (BOSS Lyman-alpha team, Berkeley Lab.)

Sterrenkundigen betrokken bij de Sloan Digital Sky Survey (SDSS) hebben met behulp van 140.000 ver verwijderde quasars de meest nauwkeurige bepaling kunnen maken van de expansie van het heelal, toen dat een kwart van z’n huidige leeftijd had. Als onderdeel van de derde SDSS hebben de sterrenkundigen in het kader van de Baryon Oscillation Spectroscopic Survey (BOSS) gekeken naar het licht van die quasars, puntbronnen aan de hemel die feitelijk de actieve kernen van ver verwijderde sterrenstelsels zijn, waarbinnen zich superzware zwarte gaten bevinden. Onderweg naar de aarde passeerde dat licht van de quasars talloze intergalactische waterstofwolken en dat zorgt voor absorptie van het licht. Met BOSS hebben ze die absorptie gemeten en daaruit heeft men met een onzekerheid van slechts 2% kunnen vaststellen dat 10,8 miljard jaar geleden het heelal iedere 44 miljoen jaar 1% groeide. Die meting levert een soort van ijkpunt op, dat gebruikt kan worden om de huidige expansie van het heelal mee te vergelijken.

Licht van de quasars – de witte stippen rechts in de animatie – passeert onderweg naar aarde allerlei gas en dat laat een soort van kosmische vingerafdrukken achter. Credit: Paul Hooper at Spirit Design, with Mat Pieri and Gongbo Zhao, ICG

Sinds 1998 weten de sterrenkundigen dat het heelal steeds sneller uitdijt en de oorzaak van die versnelling is de mysterieuze donkere energie. Dankzij het ijkpunt kan men beter vaststellen hoe groot de donkere energie precies is. BOSS ontleent haar naam aan de zogenaamde baryon acoustic oscillations (BAO), afdrukken in de verdeling van materie in het vroege heelal, die een subtiel ringachtig patroon hebben en die een soort standaardlengte van zo”n 500 miljoen lichtjaar schijnen te hebben. Die patronen zijn vermoedelijk veroorzaakt door geluidsgolven, die in het vroege heelal van invloed waren op de verdeling van materie. Hieronder de twee vakartikelen, waarin alle resultaten van BOSS terug te vinden zijn, voor de liefhebbers van hardcore-wetenschap. 😀

Bron: SDSS.

Share

Speak Your Mind

*