Gisteravond was Edwin Mathlener bij m’n sterrenkluppie, Christiaan Huygens in Papendrecht, om daar een lezing te geven over supernova’s. Eh… ik zeg altijd supernovae, da’s denk ik allebei goed, maar dit even terzijde. Ik ken Edwin al decennia, sedert de oertijd van de club eind jaren zeventig, begin jaren tachtig, toen we allemaal nog jong en onbedorven waren. Edwin – tegenwoordig weer werkzaam op z’n oude stek bij Elseviers uitgeverij – schetste in zijn boeiende en zeer informatieve verhaal een beeld van supernova’s, dat begon bij de historische waarnemingen, zoals Tycho Brahe’s waarneming van een Nova Stellaris in 1572 (met Cas A als restant, waar we nu nog steeds de echo’s van kunnen zien), en dat eindigde bij het best wel complexe beeld van allerlei soorten supernova’s, zeer grote sterexplosies, die afhankelijk van de situatie eindigen in een neutronenster, een zwart gat of… helemaal niets. Ik heb begin 2010 een keertje een overzicht laten zien van de soorten van supernova’s en dat zag er als volgt uit:
| Type | Veroorzaker | Eigenschappen | Voorbeeld |
|---|---|---|---|
| Ia ('thermonuclear supernovae') | Twee botsende witte dwergen óf een witte dwerg en een begeleidende gewone ster | Geen waterstof (H I), wel geïoniseerd silicium (Si II), nikkel en ijzer | SN 2003fg |
| Ib ('stripped core-collapse supernovae') | Zware Wolf-Rayet ster in dubbelstersysteem, die het waterstof in z'n buitenlagen aan de begeleider kwijtraakt voordat hij explodeert | Geen H-I, wel niet-geïoniseerd helium (He I), geen absorptielijn Si II. | SN 2008D |
| Ic ('stripped core-collapse SNe', wellicht 'pair instability SNe') | Nog zwaardere ster dan van Ib, ook in dubbelstersysteem, die waterstof én helium kwijtraakt aan z'n begeleider. M > 140 zonmassa, dan 'pair instability SNe'. | Geen waterstof (H I), zwakke of geen He I, geen Si II. | SN 2007bi |
| Ipec (type I peculiar) | Zware Wolf-Rayet ster. Heeft z'n buitenlagen van waterstof en helium verloren. | Supernovae van het type I die niet in de andere categorieën passen. | SN 1885A |
| IIb ('core-collapse supernova') | Zware ster (minimaal 8 zonmassa's). Het is de heliumkern van een rode superreus, die explodeert. | Drie maanden na het maximum wordt helium zichtbaar (transparant). Lijkt op Ib supernovae, is een soort tussenvorm tussen type II en Ib. | CAS A (1680) |
| II-L ('core-collapse supernova') | Zware ster (minimaal 8 zonmassa's) | Geen plateau in de lichtcurve, maar lineaire daling helderheid | SN 1979C |
| IIn ('core-collapse supernova') | Zware ster (minimaal 8 zonmassa's) | Geen brede maar nauwe absorptielijnen (type IIn, 'n' voor narrow) | SN 2005gl |
| II-P ('core-collapse supernova') | Zware ster (minimaal 8 zonmassa's) | Kenmerkend door het plateau in z'n lichtcurve (type II-P, de 'P' staat voor plateau). Brede absorptielijnen. | SN 2004dj |
| IIpec (type II peculiar) | Zware ster (minimaal 8 zonmassa's) | Supernovae van het type II die niet in de andere categorieën passen, ter vervanging van Fritz Zwicky's SN III, SN IV en SN V. | SN 1987A |
Aan de hand van de informatie die Edwin gaf zou de tabel weer moeten worden geupdate, dus wees er alert op dat hij hier en daar aangepast moet worden. Ik gebruik ‘m nu ook meer als illustratie om aan te geven dat het best een complex verhaal is. Zo is op dit moment van de type Ia supernovae het model favoriet dat ze ontstaan door twee botsende witte dwergen en niet door de overdracht van een gewone ster naar een witte dwerg, die de Chandrasekhar limiet overschrijdt. Maar dat model van die botsende witte dwergen betekent dus dat je niet met
Speak Your Mind