28 maart 2024

Evenbeeld Jupiter ontdekt bij dubbelganger zon

Artist's impression van een Jupiter-dubbelganger bij de ster HIP 11915

Artist’s impression van een Jupiter-dubbelganger bij de ster HIP 11915. Credit:ESO/L. Benassi

Een internationaal team van astronomen heeft met behulp van de 3,6-meter ESO-telescoop een planeet opgespoord die niet alleen veel op Jupiter lijkt, maar ook op dezelfde afstand om een zonachtige ster draait. Volgens de huidige theorieën geven planeten met massa’s als die van Jupiter vorm aan de planetenstelsels waar zij deel van uitmaken. Het feit dat een planeet met een Jupiterachtige massa en omloopbaan om HIP 11915 draait, opent de mogelijkheid dat het planetenstelsel rond deze zonachtige ster op ons eigen zonnestelsel lijkt. HIP 11915 is ongeveer even oud als de zon en bovendien wijst haar zonachtige samenstelling erop dat er dichter bij de ster rotsachtige planeten zouden kunnen bestaan.Tot dusver waren de zoektochten naar exoplaneten vooral gevoelig voor planetenstelsels waarin zware planeten van minimaal enkele aardmassa’s op kleine afstanden om hun ster draaien [1]De huidige detectietechnieken zijn gevoeliger voor grote of zware planeten die zich dicht bij hun moederster bevinden. Kleine en lichte planeten vallen grotendeels buiten onze huidige mogelijkheden. … Lees verder. Zulke stelsels wijken duidelijk af van ons eigen zonnestelsel, waarvan het centrale deel het domein is van kleine, rotsachtige planeten, en gasreuzen als Jupiter verder naar buiten te vinden zijn.

This chart shows most of the naked eye stars visible in the large but faint constellation of Cetus (The Whale). The location of the star HIP 11915 is marked with a red circle. It is too faint to be seen without optical aid, but can be picked up with binoculars. A Brazilian-led team has found that this solar twin star is orbited by a planet similar in mass and orbit to Jupiter in our own Solar System.

De ster HIP 11915 in het sterrenbeeld Walvis. Credit: ESO/IAU and Sky & Telescope.

Volgens de meest recente theorieën is de ordening van ons zonnestelsel, die zo gunstig is voor leven, te danken aan Jupiter en de zwaartekrachtsinvloed die hij tijdens zijn ontstaansfase op het zonnestelsel uitoefende. De ontdekking van een evenbeeld van Jupiter zou dus wel eens een belangrijke mijlpaal kunnen zijn in de zoektocht naar een planetenstelsel dat op het onze lijkt.In een poging om planetenstelsels als het onze op te sporen, heeft een team onder Braziliaanse leiding zich gericht op zonachtige sterren. Daarbij hebben ze bij HIP 11915 een planeet ontdekt die qua massa veel op Jupiter lijkt [2]De planeet is ontdekt door de kleine schommeling te meten die hij teweegbrengt bij de ster waar hij omheen draait. Omdat we de inclinatie van de planeetbaan niet kennen, kan slechts een ondergrens … Lees verder en op bijna dezelfde afstand als Jupiter om zijn moederster draait. De ontdekking is gedaan met HARPS, een van de meest nauwkeurige instrumenten voor het opsporen van planeten ter wereld. HARPS is gekoppeld aan de 3,6-meter ESO-telescoop van de sterrenwacht op La Silla in Chili.Hoewel er op uiteenlopende afstanden van zonachtige sterren al veel Jupiter-achtige planeten zijn ontdekt [3]Een ander voorbeeld van een ‘Jupiter-dubbelganger’ is de hier beschreven planeet bij de ster HD 154345, is het voor het eerst dat er een combinatie van een ster en een planeet is opgespoord die zoveel overeenkomst vertoont met het duo zon-Jupiter.De moederster van de planeet, HIP 11915, lijkt niet alleen qua massa op de zon, maar is ook ongeveer even oud. Bovendien is haar samenstelling vergelijkbaar met die van de zon. Omdat de chemische signatuur van onze zon mogelijk voor een deel is beïnvloed door de aanwezigheid van rotsachtige planeten in het zonnestelsel, kan dit erop wijzen dat er ook rond HIP 11915 rotsachtige planeten cirkelen.

Volgens teamleider en mede-auteur van het onderzoeksartikel Jorge Melendez van de Universiteit van São Paulo, Brazilië, ‘is de zoektocht naar een tweede aarde en naar een tweede zonnestelsel een van de spannendste ondernemingen in de astronomie. We zijn heel blij om deel uit te kunnen maken van dit baanbrekende onderzoek, dat mogelijk is gemaakt door de waarnemingsfaciliteiten van ESO.’ [4]Sinds de ondertekening van de Braziliaanse toetredingsovereenkomst, in december 2010, hebben Braziliaanse astronomen volledig toegang tot de waarnemingsfaciliteiten ven ESO.Megan Bedell van de Universiteit van Chicago en hoofdauteur van het onderzoeksartikel besluit: ‘Na een twintig jaar durende jacht op exoplaneten beginnen we, dankzij de langdurige stabiliteit van planeetopsporingsinstrumenten als HARPS, eindelijk grote gasplaneten met lange omlooptijden zoals die in ons eigen zonnestelsel te ontdekken. Deze ontdekking is in alle opzichten een spannend teken dat er andere zonnestelsels op ontdekking wachten.’Vervolgwaarnemingen zullen de ontdekking nog moeten bevestigen, maar voorlopig is HIP 11915 een van de meest veelbelovende kandidaten voor het huisvesten van ‘zonnestelsel 2.0’. Bron: ESO.

Voetnoten

Voetnoten
1 De huidige detectietechnieken zijn gevoeliger voor grote of zware planeten die zich dicht bij hun moederster bevinden. Kleine en lichte planeten vallen grotendeels buiten onze huidige mogelijkheden. En ook reuzenplaneten die op grote afstand om hun moederster draaien zijn moeilijker te detecteren. Bijgevolg zijn veel van de exoplaneten die we kennen groot en/of zwaar, en bevinden deze zich dicht bij hun sterren.
2 De planeet is ontdekt door de kleine schommeling te meten die hij teweegbrengt bij de ster waar hij omheen draait. Omdat we de inclinatie van de planeetbaan niet kennen, kan slechts een ondergrens voor zijn massa worden geschat. Daarbij moet worden benadrukt dat ook de activiteit van de ster, die verband houdt met variaties van haar magnetische veld, een signaal zou kunnen produceren dat voor de signatuur van de planeet wordt aangezien. De astronomen hebben alle bekende tests gedaan om deze mogelijkheid te onderzoeken, maar zij kan nog niet helemaal worden uitgesloten.
3 Een ander voorbeeld van een ‘Jupiter-dubbelganger’ is de hier beschreven planeet bij de ster HD 154345
4 Sinds de ondertekening van de Braziliaanse toetredingsovereenkomst, in december 2010, hebben Braziliaanse astronomen volledig toegang tot de waarnemingsfaciliteiten ven ESO.
Share

Comments

  1. Enceladus zegt

    Dit lijkt me een behoorlijk belangrijke ontdekking!
    Op welke afstand staat dit zonnestelsel?

    groet,
    Gert (Enceladus)

  2. Obelix zegt

    Heb ik niet ooit (op AstroBlogs ?) gelezen dat Jupiter en Saturnus niet ( kunnen ? ) zijn geëvolueerd / ontstaan in de banen waar we ze nu aan treffen?

    En heeft dat dan ook consequenties voor hun vergelijkbare exo-planeet-dubbelgangers is Sol-dubbelgangers?

    Groet, Paul 😕

    • Klopt, er zijn twee modellen waarin de twee gasreuzen vroeger een andere positie in het zonnestelsel hadden dan tegenwoordig, het Grand Tackmodel en het Nice model.
      Ik heb overigens nog een video toegevoegd aan de Astroblog met een artist impression van HIP 11915.

      • Obelix zegt

        Volgens mij snap je de implicatie van mijn vorige bericht niet, of je houd je op de vlakte (mag ook). 🙂

        Zowel in het “Nice-model” als in het “Grand Tackel model” is het noodzakelijk dat er meerdere(!) grote planeten zijn (ontstaan) bij een ster, om te kunnen verklaren waarom deze koude Jupiter zover van zijn ster afstaat.

        DUS ook bij HIP 11915 moet dat betekenen dat er minimaal nog een paar (koude) Neptunussen te vinden zijn.
        Dit internationale team heeft (sorry dat ik het moet zeggen) slechts half werk geleverd. 😀
        Actie wordt wel gewaardeerd!

        Groet, Paul

        • Enceladus zegt

          Je wilt dus eigenlijk zeggen dat de kans dat het HIP 11915-zonnestelsel een tweelingzusje is van het onze vrij groot is?

          Op zich verbaast het mij niet hoor. In een oneindig grootuniversum lijkt mij dat de kans dat er twee nagenoeg identieke zonnestelsel zullen bestaan eigenlijk 100%. Wat me wel verbaast is dat er eigenlijk al ‘om de hoek’ zo’n zonnestelsel wordt gevonden. Dat kan natuurlijk toeval zijn, maar het zou ook kunnen dat ons type zonnestelsel helemaal niet zo uniek is en dan vind je er dus al eentje op ‘slechts’ 200 ly. afstand.

          groet,
          Gert (Enceladus)

          • Obelix zegt

            Ik zeg niet dat die ‘dus’ ons tweelingstelsel is of moet zijn.
            Maar Joviaanse planeten kunnen volgens de huidige planeet-evolutie inzichten niet in Joviaanse banen zijn geëvolueerd. Daar zijn ook andere grote planeten voor nodig.

            In de gegeven omstandigheden dat ‘koude Jupiters’ relatief zeldzaam zijn, zou ik in dit stelsel minimaal opzoek gaan naar die ‘exo-Neptunus’. Als er dan heel toevallig ook nog aardachtige planeten worden gevonden…
            Zou jij dat niet gaan onderzoeken als je over middelen/tijd/geld beschikte?

            Groet, Paul

          • Enceladus zegt

            Absoluut! Maar om voor mij volstrekt onbegrijpelijke redenen heb ik vanavond weer niet de lotto gewonnen. Het is dus de schuld van het toeval dat er aan mij een groot onderzoeker verloren gaat…

            😉

            groet,
            Gert (Enceladus)

        • Olaf van Kooten zegt

          Ik denk eigenlijk dat een “Neptunus” niet genoeg massa heeft om een “Jupiter” in een koude baan te houden. Ik zet m’n geld op een “Saturnus” in dit stelsel 😉

  3. Yochem zegt

    Hé Hé, eindelijk weer gewoon nieuws i.p.v. een dag vol spanning omdat er iets gepasseerd wordt, waar we nu blijkbaar een beetje in het ootje zijn genomen… Heel Astro Nederland & en de – Wereld, naar NASA TV kijkt, zonder 1 woord wijzer van te worden…

    De commerciële Amerika Show is weer opgevoerd…

    Gelukkig hebben we nog de foto’s… Alleen met enige vertraging…

    On Topic: Hij is alleen berekend, het kan zo zijn, dat hij helemaal niet bestaat…

  4. Ehhh… Yochem ben je nou serieus of niet? Leg eens even uit, waarom zijn we allemaal in het ootje genomen en door wie? En wat bedoel je precies met dat ‘ie alleen berekend is, dat hij wellicht helemaal niet bestaat? Pluto bestaat gewoon hoor, met een redelijk grote amateur-telescoop kan je ‘m zo aan de hemel zien. Of zitten alle telescoopbouwers in een groot complot dat we iets zien wat in werkelijkheid helemaal niet bestaat?

  5. Yochem zegt

    Hey Arie,

    Ik ben blij dat we weer gewoon nieuws hebben, met een nieuw gevonden exo-planeet, ver van ons vandaan, nadat we dagen alleen maar fanfare hebben gehad over New Horizons, terwijl we nu anderhalve dag verder nog geen pixel hebben gezien… (Ceres info blijft ons ook verstoken)…

    {Niet dat ik dat astroblogs verwijt, zo werkt onze democratie in het echt, blijkbaar… Ik snap dat de data langzaam binnen komt, maar ik ben ook van mening dat er een Pietje zit, die bepaald wat jij en ik mag zien…}

    En ik bedoelde dat de nieuwe Jupiter planeet alleen berekend is en dat het nog helemaal niet zeker is dat deze bestaat…

    • Yochem zegt

      Ter aanvulling: Astroblogs kan ik nooit iets verwijten, want jullie doen fantastisch werk en één van de sites die ik dagelijks bekijk, omdat het zonnestelsel altijd mijn interesse heeft gehad.

      • Helemaal top! Thanx. Ik was er ook niet helemaal bij, jij reageerde op het nieuws op die Jupiter-achtige planeet en ik zat meteen te denken aan Pluto. Ik moet komende dagen hevig Pluto-afkicken. 😀

        • Yochem zegt

          Ik weet van mezelf ook, dat ik niet altijd even duidelijk kan overkomen.

          Ik schrijf hoe ik denk, op en top Brabander en ben geen groot wetenschapper, opgegroeid in de vrije jaren ’80, gefrustreerd door onze huidige politiek en bevreesd om de toekomst van de mens en milieu…

          Hopelijk snap je vanaf nu dat ik soms wat vreemd om het hoekje kan kijken… 🙂

          • Monique zegt

            Aha…een op en top Brabander in ons midden 😉 Je Brabants accent valt hier helemaal niet zo op hoor Yochem (gekheid) Dan hebben we Paul uit Hoogeveen (2 dagen fietsen vanuit Brabant)
            Volgens mij hebben we op AB uit elke provincie wel een afgevaardigde.

          • Yochem zegt

            Vreemde jongens daar in Drenthe, ik zou de trein hebben genomen… (Hoewel?, OV-Chipkaart :-S).

            Klinkt wel leuk, zo’n zacht G-tje, heb ik uit betrouwbare bron… 😉

  6. Monique zegt

    Valt eigenlijk best tegen als je naar amateur- telescoopfilmpjes van Pluto op YouTube zoekt. Van de maan zijn er meer dan genoeg, Van Uranus, Neptunus en Pluto nauwelijks wat te vinden wat door een amateur is gefilmd.
    Ik heb zelf eigenlijk nooit de moeite genomen om Pluto te vinden. Op Stellarium staat ie om 01:45 wel schappelijk op het zuiden. Na enorm inzoomen zie je dan een pixel verschijnen waar Pluto bij staat.
    Dat gaat mij vast never nooit lukken met mijn telescoop (denk ik)
    Met de nieuwe spiegelreflexcamera moet ik alles weer opnieuw ontdekken en afstellen. Vorige keer ben ik ruim een uur bezig geweest om Saturnus in mijn scherm te krijgen. Met de Canon Ixus digitaal camera gaat dat in een vloek en een zucht. Net toen ik op het punt stond om de boel te switchen kwam ik erachter dat de instelling te donker was.
    Smiley

    • Pluto is inderdaad erg lastig om te vinden, z’n helderheid ís rond magnitude +14, dus je moet echt wel flinke apparatuur hebben om ‘m te zien. Ik ben er ook niet aan begonnen. 🙂

    • Jurgen Kobierczynski zegt

      Pluto is veel te donker om zelfs met een 8 inch telescoop een filmpje te maken. Je zult een Goto equatoriale mount met telescoop een CCD camera moeten hebben. Het is wel even zoeken, als je hem hebt dan zal je het verschil ook niet kunnen opmerken met een gewone ster. Je hebt echt wel een planetarium programma nodig om Pluto te kunnen vinden. Onlangs heb ik nog een foto getrokken met een CCD en telescoop: daar heb ik toch 30 seconden belichtingstijd voor nodig gehad om hem zichtbaar te maken.

      https://www.flickr.com/photos/jurgenk2/18387047550

      Zoals je ziet is er niks speciaals aan Pluto te zien.

      • Mooie foto Jurgen!

      • Monique zegt

        Jurgen, echt super dat het je gelukt is. Heb jij dan misschien ook Uranus en Neptunus?
        Ik was eigenlijk meer verrast door de opmerking van Arie over Pluto in reactie op Yochem.
        Citaat “Pluto bestaat gewoon hoor, met een redelijk grote amateur-telescoop kan je ‘m zo aan de hemel zien.”

        Het was mij al eerder opgevallen dat er op YouTube maar nauwelijks amateurfilmpjes te zien zijn met Pluto.
        De telescoop die de filmer gebruikte is een 12″ Skywatcher (zag dat in de comments)
        https://www.youtube.com/watch?v=L9L8Cc5r2u4
        Deze Pluto opname dan nog:
        https://www.youtube.com/watch?v=nifhNAGa4CA
        Zoals ik al aangaf zal mij dat never nooit lukken met mijn telescoop 😉

        • Ik heb Pluto zelf nooit gezien en dat zal ik met mijn klassieke elfje (11 cm Newton) ook nooit voor elkaar krijgen. 🙄 Maar Pluto is momenteel van magnitude +14 en volgens dit artikel, onlangs verschenen op Space.com, moet het met een telescoop met een spiegel van minstens 20 cm wel lukken. Vandaar dat ik schreef dat je ‘m met zo’n telescoop wel moet kunnen vinden. Het is dus niet uit eigen ervaring dat ik dit schreef. Jurgen’s ervaring leert dat het een stuk moeilijker is, hetgeen z’n prestatie alleen maar knapper maakt.

Laat een antwoord achter aan Monique Reactie annuleren

*