29 maart 2024

Astrofotografie voor Dutchies

header

In navolging van de bekende boekenreeks “… voor Dummies” is dit een blog over “Astrofotografie voor Dutchies”. Niet dat dit uitsluitend bedoeld is voor Nederlanders; Ik doel hier meer op de reputatie van Nederlanders om zo min mogelijk geld uit te geven. Anders gezegd, hoe kan je aan Astrofotografie doen zonder enorme bedragen uit te moeten geven aan apparatuur. Met deze achterliggende gedachte ben ik eens informatie gaan verzamelen voor een blog – waarschijnlijk zelfs een reeks – over Astrofotografie met minimale middelen.

Update: Inmiddels is een tweede deel verschenen. Inderdaad dus een reeks, want deel 3 is inmiddels ook al gepubliceerd…

Inleiding

De aanleiding voor deze blog is eigenlijk ontstaan uit het probleem dat ik anderen nooit goed kon laten zien wat ik nu door mijn telescoop zag. Telkens als ik iemand anders door mijn telescoop liet kijken was de focus en het richten, wat ik zorgvuldig voorbereid had, alweer ‘kwijt’. Daar moest ik iets op vinden en filmen/fotograferen door het oculair leek mij de oplossing.Mijn eerste pogingen om Jupiter te fotograferen verliepen zo verbazingwekkend goed, dat ik nog altijd met diezelfde apparatuur bezig ben – en er inmiddels een uitdaging in zie om met deze minimale middelen steeds meer op de gevoelige plaat vast te leggen (als je daar digitaal nog van mag spreken).

chronologie-Jupiter

Van links naar rechts: Allemaal Jupiter foto’s. Experimenteren leidt tot betere resultaten. De apparatuur wisselde niet, slechts de instellingen en bewerkingstechnieken (en atmosferische omstandigheden…)

Voor ik losbarst eerst nog een disclaimer. Ik heb nauwelijks ervaring op astrofotografisch gebied en een heleboel termen uit de fotografie zijn voor mij ook (nog) abracadabra. Het punt van deze blog is dan ook om gelijkgestemden te laten zien dat je jezelf niet moet laten afschrikken door de terminologie. Laat je nieuwsgierigheid de vrije loop en ga op ontdekkingsreis met de middelen die je reeds voorhanden hebt. Zoek de extremen op en kijk wat werkt en wat niet werkt. Wees wel realistisch en verwacht niet de foto’s die je in de tijdschriften ziet. Om dergelijke plaatjes te schieten heb je apparatuur nodig die waarschijnlijk (zeker in het geval van mijn apparatuur) een 100-voud kunnen kosten van wat je nu hebt.

Benodigdheden

Ik schrijf dit blog vanuit mijn eigen perspectief en ga dus uit van mijn apparatuur die volgens mij onder de noemer ‘minimale middelen’ vallen. Zo stond een exact dezelfde telescoop als ik heb, vorige week nog op Markplaats voor €25,- (screenshot). Koopje toch?

Ik beschik dus over een simpele spiegeltelescoop met een diameter van 114mm (een klassiek ‘elfje’) op een houten wiebel-statief voorzien van een equatoriale montering. Dit houdt in dat ik – mits goed opgesteld – maar aan slechts één wieltje hoef te draaien om het bekeken object in beeld te houden. Als camera gebruik ik een simpele digitale compactcamera. Een Canon Powershot SX220.

Om de camera ‘door de telescoop’ te kunnen laten kijken, heb ik een constructie gemaakt waarmee ik de camera precies voor een oculair kan uitlijnen; Ik heb ook een camera-adapter gekocht, maar deze past niet omdat ik blijkbaar een zeer ouderwetse diameter van mijn oculairs heb (0.965 inch, waar 1.25 inch tegenwoordig de standaard is). Voor het schieten van foto’s zonder telescoop heb ik een simpel driepoot-statief.

Wat ook nodig zal blijken zijn een aantal computerprogramma’s die helpen bij het zichtbaar maken van details in de geschoten plaatjes. Ook kunnen we echt op z’n ‘Dutch’ bezig gaan, want ik zal in een volgend blog uitsluitend de gratis programma’s beschrijven.

Wat te fotograferen?

Grofweg zijn er 3 voor de hand liggende soorten doelen om je camera op te richten. Van ‘makkelijk’ naar ‘moeilijk’ zijn dit: Sterrenbeelden, Planeten en Deep Sky objecten. Er zijn uiteraard veel meer categorieën op te sommen, maar voorlopig houd ik het even op deze drie.

Het fotograferen van sterrenbeelden is het meest eenvoudig en komt in feite neer op het opstellen van je camera en een foto maken. Uiteraard is het dan wel van belang dat je camera de goede kant op gericht is en blijft. Dit kan met een simpel driepootje of desnoods een zakje gevuld met bijvoorbeeld rijstkorrels.

sterrenbeelden

De sterrenhemel boven de Cosmos Sterrenwacht te Lattrop op 23 maart 2015. Het sterrenbeeld Voerman staat recht boven de koepel en nog net boven de boomtoppen zijn de Pleiaden zichtbaar.

Wat de instellingen van je camera betreft valt aan te raden om zoveel mogelijk alle automatische functies van de camera uit te laten. Als je camera een M-stand (Manual – Handmatig) heeft dan is dit wel het beste.

Van de zoom kan je in het begin het beste afblijven om gewoon zoveel mogelijk van de lucht in beeld krijgen. Mijn eerste foto’s schoot ik met een zo lang mogelijke sluitertijd. Mijn Canon gaat (standaard) tot 15 seconden. In deze stand springt de ISO instelling (de lichtgevoeligheid) naar de laagste stand 100. Wil ik een hogere lichtgevoeligheid (hogere ISO instelling), om meer sterren in beeld te krijgen dan kan ik maximaal tot 1 seconde belichten. Voor eigenaren van een Canon compactcamera is er de mogelijkheid de camera te ‘hacken’… Nadeel van een hogere ISO instelling is wel dat de foto dan meer ruis bevat.

De foto’s zullen op de display van de camera nog niet veel sterretjes tonen. We zullen de foto’s moeten nabewerken. Hierover in een volgende blog meer.

Voor het vastleggen van planeten heb ik tot nu toe slechts Jupiter en Saturnus op de korrel genomen. Niet alleen waren dit de enige twee planeten die ik toevallig op heldere nachten goed in beeld kon krijgen; Ook zijn het naar mijn bescheiden mening de twee meest interessante planeten om te fotograferen.

Eigenlijk is fotograferen een beetje misleidend. Wat bij mij het beste werkte was namelijk het schieten van een video van de planeet, waarna speciale software elk afzonderlijk ‘frame’ uit de video als losstaand fotootje gebruikte en deze combineerde tot een uiteindelijke foto van de planeet. Daarover in een volgende blog meer.

io overgang

Het resultaat van een uur filmen en vervolgens uren met software in de weer zijn. Te zien is dat Io, een maan van Jupiter, zijn schaduw op de planeet werpt.

Het laatste onderwerp en tevens de meest moeilijke zijn de Deep Sky objecten. Hierin heb ik zelf nog niet zoveel ervaring opgedaan. In de telescoop zijn dit meestal niet meer dan kleine ‘pluisjes’ van licht, die soms uitsluitend te zien zijn als je er niet naar kijkt… Het zogenaamde perifeer-kijken. Een camera is veel gevoeliger voor licht wanneer je met langere sluitertijden werkt en in de handen van een kundig iemand met goede apparatuur zijn de plaatjes uit de tijdschriften en boeken te evenaren… Met de bescheiden middelen uit deze blog is dat een onbereikbaar station, maar we kunnen al wel meer zichtbaar maken dan wat je zelf kijkend door het oculair ziet.

m42-m31-m13

Links de Orionnevel (M42). Rechtsboven de bolvormige sterrenhoop M13 te vinden in Hercules. Rechtsonder M31, de Andromedanevel (Zowel M13 als M31 zijn door een oculair gefotografeerd).

Ik ben met de gemakkelijkst te vinden nevels begonnen zoals de bolhoop in Hercules en de Orionnevel. Eigenlijk gebruikte ik hiervoor dezelfde technieken als bij het fotograferen van de sterrenbeelden, maar omdat nevels veel minder licht uitzenden dan de sterren heb je wat meer trucs nodig om toch voldoende licht te verzamelen. Door meerdere foto’s te maken en deze later door speciale software te combineren, kan je de kleine beetjes licht die op elke afzonderlijke foto opgevangen is bij elkaar laten tellen. Dit wordt stacken genoemd. Het uiteindelijke resultaat zal net als bij de foto’s van sterrenbeelden nog niet direct spectaculair zijn. Ook hier is dus weer nabewerking nodig.

In het kort komt het er dus op neer dat een sessie astrofotografie bestaat uit 3 bezigheden:

  1. Het opstellen van je apparatuur.
  2. Het maken van de opnamen
  3. Het nabewerken

De komende blogs
Zoals gezegd ben ik geen ervaren astrofotograaf. Ik zal dan ook geen ‘doe dit – doe dat’ advies kunnen opsommen. Wat ik wel kan doen is voorbeelden tonen van mijn resultaten en erbij opsommen hoe ik het resultaat bereikt heb.In een volgende deel van deze reeks zal ik schrijven over hoe ik sterrenbeeld foto’s maak. Welke instellingen ik op de camera maak en welke software ik gebruik om de sterren beter zichtbaar te maken in de foto’s. Tevens zal ik ingaan op een manier die ik vond om verborgen opties in de instellingen van Canon camera’s beschikbaar te maken, zoals 15 minuten (!) sluitertijden ipv 15 seconden.

startrails

15 minuten sluitertijd laat de draaiing van de aarde mooi zien. (Alle niet tot streepjes geworden ‘sterren’ zijn foutjes van de camera)

Een ander deel beschrijft de planeetfotografie die het meest succesvol lijkt te zijn voor mijn gebruikte apparatuur. Ik ga hier in op het schieten van de filmpjes en de daarbij horende camera-instellingen. Tevens beschrijf ik de software die ik gevonden heb en hoe ik deze inzet om tot bijvoorbeeld die animatie van Jupiter en Io te komen. En uiteraard zal dan het allermakkelijkste object – de maan – niet vergeten worden.

Maan

De maan van 1 september 2015.

Waarschijnlijk zal de blog over de planeetfotografie ook weer een grote zijn, dus nevels, sterrenhopen en andere deepsky objecten zullen ook hun eigen blog krijgen. Dit is wel een lastige, want zoals aan de foto’s in dit blog al te zien is, zijn deze foto’s eigenlijk een brug te ver… Maar niet geschoten is altijd mis 😉

Voor de duidelijkheid; Alle in deze blog getoonde afbeeldingen zijn gemaakt met mijn Canon compactcamera al dan niet ‘kijkend’ door een oculair van mijn telescoop.

Als aanvulling op de door de website aangeboden gerelateerde Astroblogs die boven de reacties staan, wil ik graag even verwijzen naar enkele blogs van collega-blogger Jan Brandt, die zijn ‘elfje’ aangepast heeft om nog beter in staat te zijn om als Astrofotografisch instrument ingezet te worden.

  1. Astrofotografisch tweede leven voor “elfje”
  2. “Epo-Elfjes”!!
  3. M13 gezien door de ogen van een “Elfje”
  4. Een “gesluierd” Elfje
Share

Comments

  1. Martin, bedankt voor deze blog over astrofotografie voor dummies eh… dutchies. Ik ben wel geïnteresseerd in de manier hoe jij die Canon powershot hebt weten te bevestigen aan het oculair van je elfje. Heb je daar een detailfoto of soort van bouwtekening van? Wellicht dat ik een smartphone of camera aan mijn elfje kan bevestigen.

    • Martin Schoenmaker zegt

      Dat is inderdaad een van de todo-items voor de volgende blogs. Op de Astrocorner is al wel een voorproefje te zien toen ik in al mijn enthousiasme met Monique een 1-tweetje had over het probleem “hoe een camera aan te sluiten”…

      http://www.astroblogs.nl/forum/topic/astrofotografie/

      In feite is het een houten plankje dat haaks gemonteerd is op een plaat waardoor ik een 1/4″ schroef kan steken. Dat houten plankje is voorzien van een gat waarin exact! een oculair past. Deze klemt er dus in waarna het buisdeel, wat in de focusser moet, voldoende uitsteekt om te kunnen doen waar deze voor bedoelt is. Die plaat met z’n sleuf kreeg ik bij de telescoop een kleine 20 jaar geleden… Die sleuf stelt mij nu in staat om mijn camera precies voor het oculair uit te lijnen. Daar zijn ook gewoon commercieel verkrijgbare oplossingen voor, maar zo eentje past niet op mijn 0.965″ oculairen… Eigenlijk kwam ik pas achter het bestaan van 0.965″ oculairen toen mijn steadypix deluxe adapter niet bleek te passen… Zie: https://www.astromarket.org/astrofotografie/camera—smartphone-adapter—/steadypix-deluxe-camera-mount

      Inmiddels heb ik door waar die aluminium plaat nu eigenlijk voor diende. De schroefgaten passen namelijk exact in de twee schroefen waarmee mijn buisring aan de montering vast zit. Dus naar alle waarschijnlijkheid moest deze eigenlijk via die weg gemonteerd worden.

      Ik ben nog van plan om deze bouw-instructie te volgen om ook mijn smartphone door een oculair te kunnen laten meegluren; http://eyesonthesky.com/DIYImprovements/5cameraphonebracket.aspx

    • Martin Schoenmaker zegt

      Inmiddels is deel 3 verschenen met oa een detailfoto van mijn ‘plankje’

      http://www.astroblogs.nl/2016/03/07/astrofotografie-voor-dutchies-deel-3/

  2. Arie, volgens mij zie je dat op de foto. Met die houten constructie op dat metalen plaatje.

    Misschien kun je je smartphone wel in zo’n autohouder doen met de zuignap op het metalen plaatje Er zijn ook autohouders met een klem (waar je volgens mij niks aan hebt) Het is maar een idee.

    @Martin- Mooie foto’s, maar wat een overuren aan bewerkingswerk.

    Dit filmpje heb ik uit de losse pols gemaakt met mijn Canon 700 D (niet door de telescoop). Ik had hem al eerder in de Astrocorner geplaatst. Een statief is geen overbodige luxe.
    https://youtu.be/W9vUblQGxPw

  3. Jan Brandt zegt

    Hoi Martin,
    Aangezien ik totaal geen verstand heb van astrofotografie (geintje meneer Sonneberg!!!), toch bij deze een paar vraagjes c.q. opmerkinkjes. Nu snap ik pas hoe jij met een nietverbouwd Elfje toch scherpe plaatjes op de film/chip kan krijgen……met de eeuwenoude en eigenlijk een beetje vergeten techniek van oculairprojectie!! Oculairprojectie was in de grijze natte fotografie-oudheid DE (enige) manier voor het schieten van (meestal waardeloze) maan en planeet foto’s. Deze techniek is met de komst van de “primair brandpunt-webcam plus barlowlens-techniek” eigenlijk in ene klap overboord gekieperd als het ging om maan en planeetfotografie. Zoals je dus zelf reeds ondervonden hebt zijn er geen (camera) adapters (meer) te krijgen waarmee je een webcam danwel een DSLR in het primaire brandpunt van een Elfje kunt krijgen……vandaar dat ik uiteindelijk danmaar besloten heb om mijn Elfje optisch drastisch te verbouwen om het brandpunt een stukkie verder buiten de (moderne niet originele) 1.25 inch oculairhouder c.q.op de chip van mijn webcam danwel mijn canon 1000D te krijgen…..Echt NOOIT gedacht aan oculairprojectie (deep sky) fotografie met een hypermoderne supergevoelige digitale compactcamera middels “een stukie hout achter het originele 0.965 inch (25 mm orthoscopisch??) oculair geplakt”!!…..enne….de eerste resultaten zien er zeker bepaaldelijk niet onsmakelijk uit….ga zo door….een andere weg naar astrofotografische Rome die zeker geen verkeerde lijkt te zijn!!
    Hebbie al een volgkijkertje op je elfje “geplakt” voor het betere deep sky werk???
    Overigens…..ik heb absoluut geen spijt van mijn verbouwing van origineel Elfje naar Epo-elfje, hoor…maarre..deze manier heeft ook duidelijk potentie!!!

    • Martin Schoenmaker zegt

      De meeste van mijn filmpjes/fotos zijn gemaakt met een 20mm Huygens oculair. Ja ja inderdaad het oculair wat tegenwoordig overal op fora afgebrand wordt als het slechtste oculair wat er maar bestaat. Het was echter het enige oculair met voldoende ‘vlees’ om in het hout te klemmen.

      Via het Astroforum heb ik een drietal nieuwe oculairs in 0.965″ formaat weten te scoren die een stuk beter zijn. Een 25 en 12mm Kellner oculair en een 6 mm Ortho oculair. En vorige week kreeg ik zomaar gratis en voor niets een 9mm Meade modified acromat in het 0.965″ formaat. Deze zat als verrassing bij mijn Astromarket.org bestelling toegevoegd.

      Mijn ‘plankje’ is inmiddels niet meer geschikt voor het 20mm Huygens oculair, maar het gat is inmiddels vergroot om de 25mm Kellner ‘vast te houden’.

    • Paul Bakker zegt

      Jan, Martin doet niet aan oculair-projectie! Met oculair-projectie projecteer je het beeld, direct op het negatief cq de chip. Dus met een camera zonder objectief.
      Wat Martin doet heet afocaal fotograferen.
      Oeps, zit ik toch weer in de termen…

      • Martin Schoenmaker zegt

        Afocaal inderdaad. Dat oculair projectie wil ik ook nog wel eens gaan proberen. Ik heb in iedergeval een adapter die 0.965″ oculairen slikt en van een T2 draadeinde voorzien is (als dat tenminte de juiste terminologie is…). Wat echter nog ontbreekt is een camera die daarop past.

        Ik ben van plan om nog eens een digitale spiegel reflex op de kop te tikken. Zo nu en dan zie je leuke dingen op Marktplaats voorbij komen zoals deze twee:

        Canon 400D (gemodificeerd voor Astrofotografie) voor 135 euro
        http://www.marktplaats.nl/a/audio-tv-en-foto/optische-apparatuur-telescopen/m962935341-canon-eos-400d-gemodificeerd.html

        of

        Canon 450D (ook gemodificeerd) voor 235 euro
        http://www.marktplaats.nl/a/audio-tv-en-foto/optische-apparatuur-telescopen/m942684563-canon-eos-450-d.html

      • Jan Brandt zegt

        OK…”Asociaal..eh…Afocaal it is!!”..comprendisimo!!!…weer wat astrokretologie bijgeleerd op mijn oude dag…enne…volgens mij heb ik deze configuratie ook ergens beschreven zien staan in Thieme”s (astrofotografie)sterrenboek…om nog maar eens een “blast from the past” in het heden te halen???

        • Michiel Overtoom zegt

          Ik ben nu een beetje in de war met alle termen en de betekenis die men eraan geeft. Na wat gesnuffel op Wikipedia denk ik dat ze het volgende betekenen:

          “prime focus” – de camera zit zonder objectieflens gekoppeld aan de telescoop zonder oculair. Het beeld van het objectief van de telescoop valt dus direct op de sensor (de telescoop fungeert hier als telelens).

          “afocal” – de camera, met lens erop, is met een adapter gekoppeld aan het oculair van de telescoop. Het licht valt dus eerst door het objectief van de telescoop, daarna door het oculair van de telescoop, daarna door het objectief van de camera, en vervolgens op de sensor.

          “oculairprojectie” – De camera zit zonder objectief gekoppeld aan het oculair van de telescoop. De lichtweg is in dit geval: objectief van de telescoop -> oculair van de telescoop -> sensor van de camera.

          Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Afocal_photography

          https://nl.wikipedia.org/wiki/Oculairprojectie

          • Martin Schoenmaker zegt

            Dat lijkt me helemaal correct Michiel.

            Bij mijn animatie van Jupiter kan ik verklappen dat ik mijn camera op maximum zoom (niet digitale zoom) had staan. 15x volgens mij. En bij de bewerking is het formaat van het planeetschijfje nog iets verder opgerekt. Het zag er op het camera-schermpje ongeveer uit zoals bij dit filmpje die ik in februari schoot: https://www.youtube.com/watch?v=Z3bP7Llp6Oc

  4. Michiel Overtoom zegt

    Gaaf zeg wat jij met minimale middelen weet te bereiken. Ik hoop dat ook eens te kunnen. Ik zet echter mijn Canon 400D zonder oculair direct achter mijn 8cm refractor (ik gebruik dus mijn telescoop als een soort tele-lens). Ik heb nog wat problemen met scherpstellen op de sterren en Maan en Zon. Ook heeft mijn telescoop-montering geen mogelijkheid tot volgen.

  5. Erik Van Rie zegt

    Inspirerend!!!!

  6. Paul Bakker zegt

    Leuk Martin! Ik kijk uit naar je vervolgblogs.
    Al maak ik zelf non-dutch foto’s (ik reken maar niet uit wat één geslaagde opname kost;-), basis-astrofoto’s blijven me ook aanspreken.
    Het doet me ook denken aan het artikel dat ik met Peter Pulles paar jaar terug voor Zenit heb geschreven: Astrofotografie zonder poespas!

  7. Olaf van Kooten zegt

    Hoi Martin, op NuJIJ zijn een paar vragen gesteld voor je 🙂

    http://www.nujij.nl/wetenschap/astrofotografie-voor-dutchies.33441464.lynkx

    • Martin Schoenmaker zegt

      Als mijn nujij account eens geactiveerd wordt, zal ik daar eens antwoorden 😉

      Voor nu de antwoorden hier:
      “Neem aan dat een gedetailleerd DIY foto reeks van alle componenten en bevestiging onderdeel wordt van deze blog reeks.”

      Dat werd ook in de reacties hier gevraagd en zal inderdaad onderdeel uitmaken van deel2

      • Volgens mij had Monique ook in het begin moeite om iets op Nujij geplaatst te krijgen, Maar het is haar uiteindelijk wel gelukt. Ik weet niet of zij je nog tips kan geven hoe je je account kunt activeren? Wel vervelend dat je het niet zelf kunt doen, het plaatsen van artikelen op Nujij.

      • Ging bij mij ook niet goed in het begin, Martin. Ik had al langer een account bij NUjij. Iedere keer bij scherm nummer 5 kreeg ik het bericht dat NUjij het bericht in behandeling had en dat het enkele uren zou duren voordat het geplaatst werd, omdat ik nieuw was(?) Er gebeurde vervolgens niks. Dat was het probleem.

        Uiteindelijk heb ik de redactie van NUjij een mail gestuurd en uitgelegd waar het fout ging. Zij hebben toen iets gedaan waardoor het daarna wel werkte.

      • Martin Schoenmaker zegt

        Ik geef het maar even op wat betreft NuJij… inmiddels is de reactie ook ouder dan 96 uur en kan ik er sowieso niet meer op reageren. NuJij laat in iedergeval niets horen op mijn hulpverzoeken…

        • Ach lieve Martin, de moed zakte mij destijds ook in de schoenen. Uiteindelijk kwam het allemaal wel voor de bakker. Wat mij opvalt is dat er op NUjij ander soort reacties dan hier geplaatst worden. Dat is dan wel weer leuk voor de afwisseling.

  8. Leuke blog, Martin. Wat Jupiter betreft, lijkt onze eerste fotopoging op jouw linker Jupiter-foto. Die was nog zonder telescoop genomen. Ik ben benieuwd wat we er nog van kunnen maken met de middelen die we al hebben. Goed idee met een blog over goedkoop astrofotograferen.

Laat een antwoord achter aan Martin Schoenmaker Reactie annuleren

*