28 maart 2024

Een kritische evaluatie van samenzweringstheorieën – Deel 1

Dit artikel is het eerste deel van een tweeluik dat samenzweringstheorieën behandelt. Mijn bedoeling is zonder meer ambitieus: Ik wil effectief de mensen die dergelijke theorieën aanhangen aantonen in wat voor arglistige spelletjes ze meespelen, die uiteindelijk tegen hun eigen belangen ingaan. Ik wil aantonen dat de spelletjes die schuilgaan achter deze theorieën hun eigen slavernij bestendigen. Ik ga niet specifiek in op de weerlegging van de verschillende theorieën: hiervoor zijn er andere websites, waarvan een aantal in dit artikel gelinkt staan. In plaats hiervan ga ik in op wat er feitelijk schuilgaat achter deze theorieën.Om aan te geven wat ik bedoel met samenzweringstheorieën geef ik als voorbeeld een reactie op een blogpost over de maanlanding waarin iemand beweert dat de maanlanding in scene werd gezet. Op het Internet zwermen vele speculatieve samenzweringstheorieën rond, van het bestaan van UFO’s, bevolkingscontrole door middel van Chemtrails, beïnvloeding van het weer door HAARP, doemberichten over planeet Niburu, Reptilians die zich onder de mensen bevinden, tot bruine dwergen die een catastrofe zullen aanrichten in ons zonnestelsel. Dan stel je weleens de vraag wat de feitelijke positie is van de mensen die deze berichten posten. Wat maakt het dat ze deze ideeën aanhangen? Zijn deze ideeën gerechtvaardigd? Vaak gaat het om intelligente mensen met soms wetenschappelijke scholing, die hun dossiers tot in de puntjes kennen! In de positie van deze mensen kruipen is moeilijk omdat het motief om deze theorieën aan te hangen en wat ze willen bereiken met het posten van deze berichten onduidelijk is.In het eerste gedeelte wil ik ingaan op de wetenschapsfilosofie, ook wel de analytische filosofie genoemd. Het draait hier om een goede basis te creëren door:

  1. te begrijpen hoe de wetenschap theorieën staaft en in hoeverre de theorieën waar zijn.
  2. te begrijpen dat gelovers in samenzweringstheorieën niet dezelfde criteria gebruiken voor het staven van hun theorieën.

Daarna ga ik in op hoe we samenzweringstheorieën kunnen herkennen, kunnen weerleggen en te zien tot wat ze dienen. In het tweede gedeelte zal ik terugkeren naar de filosofie om het maatschappelijk impact van samenzweringstheorieën te duiden en hoe we ermee moeten omgaan in de media.De laatste tijd lijken er steeds meer van deze theorieën op te duiken. Mijn inziens moet je dergelijke theorieën evalueren zoals elke wetenschappelijke theorie: op basis van bewijzen moet je deze theorieën weerleggen. Daarom wil ik eerst eens ingaan op de filosofie van de wetenschappen om te begrijpen hoe we wetenschappelijke theorieën evalueren. Het pad dat ik volg is het wetenschappelijk hypothetisch-deductief model voor de evaluatie van theorieën, daarbij bespreek ik de Poppers falsificatie van theorieën en ga ik door tot Quine’s holisme omdat dit relevant is met de gedachtewereld van ‘believers’ in samenweringen: zij hebben immers een andere “world of belief”.

Credit: From Quarks to Quasars

DEEL 1: EEN INLEIDING IN DE WETENSCHAPSFILOSOFIE

Een eeuwenoude vraag waarover de mens zich het hoofd heeft gebroken: “Wat is waar?”

Vroeger was er een tijd waarin we offers brachten om de goden gunstig te stemmen. We lazen de positie van de sterren om onheil te voorzien. We geloofden dat ziektes en plagen een straf van God waren.Vandaag hebben we de meest moderne snufjes: we kunnen instant communiceren over de ganse wereld, onze bankzaken verrichten, aankopen verrichten op het Internet, foto’s trekken met een digitale camera, de krant lezen op het Internet, solliciteren op het Internet, foto’s van de rand van ons zonnestelsels naar ons oversturen, energie opwerken uit kernsplijting, kunnen we ons door een GPS laten begeleiden tijdens onze autorit, hebben we allerlei medische behandelingen, enzovoort…Er zijn verschillende boeken en films die beschrijven hoe de wetenschappelijke ontdekkingen zijn verlopen, zoals de boeken “A Brief History of Time” van Stephen Hawking, “The Fabric of the Cosmos” en “The Elegant Universe” van Brian Greene en de film “Cosmos” van Carl Sagan. Weinig wordt er echter ingegaan op de filosofie die achter de wetenschappelijke ontdekkingen schuilgaat.Hoe komen we tot wetenschappelijke kennis? (*)Wetenschapsfilosofie of analytische filosofie is de filosofie die bestudeert hoe de natuurwetenschap tot heldere en ware uitspraken komt. Hiervoor leg ik uit hoe het hypothetisch-deductief model werkt. Het is belangrijk te beseffen dat dit niet het enige model is, dat in gebruik is in de wetenschap. Dit model is echter een goed model om samenzweringstheorieën te weerleggen, vandaar dat ik dit model in detail uitleg.Kort samengevat werkt het hypothetisch-deductief model als volgt:

  1. Observeer een experimenteel proces
  2. Stel een hypothese op met behulp van inductie
  3. Maak vanuit de hypothese voorspellingen die getest kunnen worden
  4. Test de hypothese op basis van de voorspellingen
  5. Als de voorspellingen niet uitkomen, dan is de theorie weerlegd, en moet er naar een nieuwe hypothese gezocht worden.

Er is een tekortkoming in dit model, die als het inductieprobleem wordt benaamd: nergens wordt er in het hypothetisch-deductief model een hypothese bewezen. Stel dat je tot nu toe al een miljoen zwanen gezien hebt die allemaal wit zijn. Kun je er dan logisch uit concluderen dat alle zwanen dan wit zijn? Het antwoord is, tegen conventionele verwachting in, neen: het is hypothetisch nog altijd mogelijk dat je morgen een zwarte zwaan tegenkomt, die je hypothese weerlegt.220px-Black_swan_jan09David Hume, een van de eerst bekendste empiristen, beschreef in 1738 het inductieprobleem in zijn boek A Treatise of Human Natureeen boek dat hij op 28 jarige leeftijd publiceerde en door het gebrek aan publieke belangstelling naar eigen zeggen “doodgeboren van de pers is gevallen“. Een van de meest bekendste concepten in de analytische filosofie is de vork van Hume.In de vork van Hume worden percepties in 2 categorieën ingedeeld:

  1. relaties van ideeën (=analytische waarheden volgens Kant)
  2. relaties van feiten (=synthetische waarheden volgens Kant)

Er zijn in de analytische filosofie 2 belangrijke takken: het rationalisme, vertegenwoordigd door o.a. Descartes, Leibniz & Kant, die ervan uitgingen dat de reden de hoofdbron was van de kennis, en het empirisme, uitgedragen door o.a. Locke, Hume  & John Stuart Mill, die daarentegen aannamen dat waarnemingen de hoofdbron van de kennis is.

De wetenschapsfilosofie van Karel R. Popper

Karel R. Popper was een wetenschapsfilosoof die in het begin van de 20ste eeuw baanbrekend werk heeft verzet in de wetenschappelijke filosofie. Hij was in oppositie met de logisch-positivistische filosofische school die in het begin van de 20ste eeuw opgang maakte, waarbij de bedoeling was de metafysica in de wetenschappen te elimineren. Zijn belangrijkste boeken zijn “The Logic of Scientific Discovery” waarvan de eerste Duitse editie in 1935 uitkwam en “The Open Society and its Enemies” uitgebracht in 1946. Popper was betrokken in de jaren 20 in een intellectueel debat met de logisch-positivisten, waarvan onder andere Ludwig Wittgenstein’s “Tractatus Logico-Philosophicus“, het belangrijkste hoofdwerk was. Deze groep van intellectuelen wilde een filosofie beschrijven die enkel tot zinvolle uitspraken komt. Hiertoe wilden ze elke metafysica (simpel uitgelegd: denkbeeldige concepten) wegbannen en dat de wetenschap enkel gebaseerd werd op empirisch waarneembare en verifieerbare uitspraken.

Het demarcatie probleem bekeken door Popper

Een van de vragen in Popper’s tijd was de Demarcatie-vraag. Het draait om een vraag die filosofische kringen bezighoudt en luidt: “hoe kan het onderscheid worden gemaakt tussen echte wetenschappen en pseudo-wetenschappen?”Popper zag in deze periode het socialisme, de psychoanalyse en de relativiteitstheorie van Einstein opkomen en van elk van de theorieën werd beweerd dat ze wetenschappelijk waren. Popper gaf als oplossing voor dit probleem dat wetenschappen zich van pseudo-wetenschappen onderscheiden omdat wetenschappen theorieën voortbrengen die juiste voorspellingen maken die falsifieerbaar zijn, dat wil zeggen dat testen aantonen dat de theorie de uitkomsten niet correct voorspellen. Een wetenschappelijke theorie zoals de wetten van Newton zijn uiteindelijk gefalsifieerd bij hoge snelheden, waar de relativiteitstheorie een meetbare rol speelt. Hoe wetenschappelijker een theorie, hoe meer mogelijkheden om gefalsifieerd te worden, hoe preciezer dus de theorie: vandaar de voorliefde van veel wetenschappers voor precieze wiskundige formules.Een podcast over Popper vind je in The Partially Examined Life Episode 82: Karl Popper on Science.

Het probleem van inductie en falsificatie


De mens is niet in staat om alles waar te nemen. Bij noodzaak zijn hebben wij enkel toegang tot een beperkte set van waarnemingen. Kant had reeds begrepen dat op  basis van een noodzakelijk beperkte set van waarnemingen oneindig veel theorieën mogelijk die al de reeds waargenomen gevallen kunnen voorspellen maar nieuwe waarnemingen iedere richtingen kan uitgaan. Het gevolg hierdoor is dat een wetenschappelijke theorie onmogelijk met stellige zekerheid louter op basis van waarnemingen bewezen kan worden. Popper heeft als oplossing het falsificatie-criterium voor het testen van theorieën gegeven, waarbij het objectief niet het bewijzen van goede theorieën maar het weerleggen van foute theorieën is. Het proces van testen van theorieën d.m.v. falsificatie wordt ook wel Corroberatie genoemd.Mensen die in samenzweringstheorieën geloven evalueren hun theorieën enkel selectief, door enkel te kijken naar de aanwijzingen die deze theorieën aantonen ipv deze theorieën proberen te falsificeren. Zij kijken enkel naar hetgeen de theorie bevestigt, terwijl ze eigenlijk ook hadden moeten kijken naar de aanwijzingen die de theorie weerleggen.

Aanvullende theorieën

Theorieën staan niet op zichzelf, ze maken deel uit van een groter geheel. Een kenmerk van een goede theorie is dat het met een eenvoudige theorie zoveel mogelijk kan verklaren. Dit verhoogt de waarschijnlijkheid dat deze theorie ook in andere domeinen succesvol is. Maar wat gedaan als de realiteit afwijkt van de theorie? Moten we de hele theorie dan aan de kant schuiven, zelfs als het enkel in een beperkt gebied afwijkt van de realiteit? Een voorbeeld: de omloopbaan van Venus rond de zon heeft een precessie en lang heeft men een andere planeet ‘Vulcan’ gepostuleerd die de baan van Mercurius zou beïnvloeden, maar vandaag weet men nu dat dit komt door de relativiteitstheorie. Bijkomende theorieën, zoals deze andere planeet, zijn toegelaten om de bestaande theorie te behouden, maar dan moeten deze bijkomende theorieën ook getest worden door ze te proberen te falsificeren.Voor een volledigheid moet ik wijzen op dat theorieën toevallig verschillende gebeurtenissen kunnen voorspellen terwijl de gebeurtenissen aan zich los aan elkaar door individuele theorieën voorspeld kunnen worden. De kans dat dit gebeurt is natuurlijk erg klein, maar in de gevallen dat de metingen erg zwak zijn maakt dit dat er meer metingen moeten gebeuren over een langere periode van tijd om de kans van een toevallige fluctuatie te verlagen.Dan zijn wij nog niet helemaal op veilig terrein met door de theorieën te testen door de proberen te falsificeren. Omdat in theorie ieder feit waarop een theorie gebaseerd is ook weer een preconceptie inhoudt van voorgaande theorieën moeten in theorie de falscificatietesten add infinitum doorgaan. Wij hebben dus een probleem met het begrip synthetische waarheden.Het begrip analytische waarheden stoot echter ook op problemen.

Volledigheid en non-contradictie

Een kwestie in de wiskundige filosofie was het Logicisme, dit is de vraag of de grondslagen van de wiskunde gereduceerd konden worden tot de logica. Hilbert schreef hieruit een programma om alle bestaande theorieën op een eindige complete verzameling van axioma’s te baseren en te bewijzen dat de axioma’s consistent waren. Het uiteindelijke doel was de consistentie van de elementaire rekenkunde te bewijzen. RussellBertrand en Alfred North Whitehead schreven de “Principia Mathematica om de problemen van de grondslagen van de wiskunde op te lossen door deze te funderen in symbolische logica, zich baserend op het werk van Gottlob Frege. Hier stootte Russell op de zogenaamde Russell-paradoxwaar de lidmaatschap van een verzameling van alle verzamelingen die zichzelf niet bevatten tot zijn eigen een paradox vormt in de verzamelingenleer. Het resultaat is dat de grondslagen nooit volledig en consistent konden gemaakt worden, zonder te eindigen op zelfreferentie. Dit is een probleem omdat zelfreferentie geen waarheid impliceert.logicomix

Een prent uit de strip “Logicomix”, een aanrader!

Gödel heeft dit probleem kunnen oplossen in 1931 door middel van zijn onvolledigheidstellingen, waarin 2 beperkingen in elk formeel systeem bewezen worden:

  1. Ieder axiomatisch wiskundig systeem dat voldoende krachtig is om alle basiseigenschappen van de natuurlijke getallen te bewijzen is oftewel onvolledig (dat er ware uitspraken zijn die niet bewezen kunnen worden), tenzij inconsistent (dat er onware uitspraken zijn die wel bewezen kunnen worden)
  2. Elke formele theorie die gebaseerd is op waarheden en regels die waarheden bewijzen, als deze theorie een uitspraak bevat over zijn consistentie, dan is de theorie inconsistent. Dit houdt in dat de formele rekenkunde zijn eigen consistentie niet kan bewijzen

Met deze stellingen kwam er een einde aan Hilbert’s programma, het programma had het doel de grondslagencrisis in de wiskunde op te lossenhttps://www.youtube.com/watch?v=GpVRePLMLbU

Twee dogma’s van empirisme

Quine ging nog een stap verder door in zijn Two Dogmas of Empiricism te stellen dat er twee dogma’s zijn die leven in de logisch-positivistische filosofische school, die niet kloppen:

  1. het is niet mogelijk om een strikt onderscheid te maken tussen analytische en synthetische waarheden
  2. het is niet mogelijk om een betekenisvolle uitspraak te herleiden tot een logische constructie van directe waarnemingen = reductionisme

De impact ervan was dat de centrale uitgangspunten onder het logisch-positivisme weggeslagen werden. Iedere gefalsificeerde theorie kon verklaard worden door bijkomende theorieën die elke falsificaties kunnen verklaren. Quine gaf in de Duhem-Quinestelling aan dat het niet mogelijk is om een afzonderlijke hypothese te testen. Dit gaf aanleiding tot het Holisme, waar het geheel moet worden geverifieerd. Zelfs logische wetten kunnen volgens Quine in vraag worden gesteld. Het resultaat was een verschuiving van de wetenschap van het logisch-positivisme naar het wetenschappelijk realisme. Kuhn kwam met zijn paradigmatheorie tot een gelijkaardige conclusie: twee wetenschappelijke scholen spreken een andere taal en verstaan elkaar niet zomaar. Ze gebruiken zelfs andere methoden, en kunnen zelfs een ander wereldbeeld hebben. (**)

Interview Popper


Waarom grijp ik terug naar de wetenschapsfilosofie?

Waarvoor heb ik deze hele uitgebreide inleiding in de wetenschapsfilosofie in het licht van samenzweringstheorieën nu geschreven? Regelmatig komen er theorieën naar boven die een andere visie van de werkelijkheid weergeven, maar niet noodzakelijk overeenkomen met de realiteit. Over verhalen die over het Internet verspreiden kun je niet zeker zijn van de betrouwbaarheid van de bron en zul je de theorie aan zich moeten evalueren.De conclusie in de laatste paragraaf van Quine leert ons iets. Samenzweringstheorieën weerleggen doen we niet enkel door het falsificeren van de samenzweringstheorie zelf, want je kan nog altijd bijkomende theorieën aanroepen die de fouten in de theorie verklaren. Ook de onrealistische bijkomende theorieën moeten worden gefalsificeerd om tot een consistent wereldbeeld uit te komen. Dit is wat de aanhangers van samenzweringstheorieën niet doen. In plaats van na te denken hoe hun theorie weerlegd kan worden, ontkennen ze de falsificaties die aangebracht worden en verklaren ze deze als producten van een grotere samenzwering die erop gericht is de waarheid te onderdrukken. Deze samenzwering is dan alweer een extra ad-hoc theorie.

De motieven achter de verspreiding

Bij veel samenzweringstheorieën net zoals politieke stellingen draait het om macht en geldelijk gewin. In de samenzweringstheorie is een element van controle aanwezig die niet enkel in het verhaal aanwezig is, maar tegelijk een element van controle over de toehoorder inhoudt. De bedoeling is de toehoorder het idee te geven dat hij ‘insider’-informatie krijgt en een schijn van controle geeft over gebeurtenissen, terwijl de toehoorder het eigenlijke subject wordt van controle. ‘Gaming’ dus. Helaas is het nog een brug te ver om daarmee elke samenzweringstheorie naar de vuilbak te verwijzen, aangezien er samenzweringen zijn geweest waarvan het bestaan bewezen zijn: Watergate, Cocaïne-smokkel door de CIA, operatie MockingBird, operatie Northwoods, Cointelpro, Prohibitie alcoholvergiftiging, NSA surveillance. Niet elke samenzweringstheorie kan zonder meer van de hand gewezen worden. Daarom is er steeds een kritische geest nodig om iedere theorie op zijn waarheidsgehalte te evalueren. Dit is echter een capaciteit die veel mensen missen door te leven in een kritisch denken ondermijnend systeem.Veel theorieën overleven door een tekortschietende wetenschappelijke kennis. De doemscenario’s die opduiken in de astronomie, zoals kometen die rampen aankondigen, bruine dwergen die eens in de 50000 jaar chaos in ons zonnestelsel brengen of NASA die bevestigd zou hebben dat er 15 dagen duisternis komt in november zijn voorbeelden hiervan.Dan is er ook het idee dat de vooruitgang in de gezondheidszorg en de moderne consumptiemaatschappij ons eerder ziek maakt dan gezond. Hiervan is er de theorie dat inentingen verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van autisme een voorbeeld, waarvan de komiek Jim Carry een van de bekendste proponenten hiervan is. Als je iets verder kijkt vind je een gezondheidsindustrie die ons wijsmaakt dat de hedendaagse voedingsindustrie ons ziek maakt en dat we ons lichaam op tijd en stond moeten detoxificeren. Doemberichten worden verspreid over genetisch gemodificeerde gewassen die ons ziek gaan maken terwijl wij al van in de oudheid onze gewassen genetisch naar voorkeur hebben geselecteerd.Op kleine schaal is de doelstelling meestal fraude en dient het gewoon om de verkoop van producten of diensten na te streven die worden verkocht via het Internet, of het verwerven van advertentie inkomsten. In de astronomie draait het ofwel om de verkoop van boeken en video’s met absurde voorspellingen van rampen die ons staan te wachten. Er wordt gretig gebruik gemaakt van specifieke gevoeligheden om mensen in de val te laten trappen omdat ze geen kritische evaluatie meer kunnen maken van de claims, omdat ze psychologisch geïnvesteerd zijn in een wereldbeeld die gretig verkocht wordt door een industrie die maar al te graag de bevestigingsdrug wil verkopen.Het is moeilijk vast te stellen of mensen onwetend zijn of zich als dusdanig voordoen, zeker als het om eenmalige contacten gaan. Het onderscheid met samenzweringstheorieën is wel dat politici wel hun uitspraken moeten verdedigen. Het Internet daarentegen is een ideaal medium om uw identiteit te verhullen en dit is een factor waar zeker rekening mee moet worden gehouden bij de evaluatie van deze theorieën die over het Internet zwermen.https://www.youtube.com/watch?v=a6PoILa4BDgNaast fraude is het ook de bedoeling om het maatschappijbeeld te manipuleren wat de eigenlijke doelstellingen zijn van de wetenschap. Er wordt in twijfel getrokken of zus-of-zo wetenschappelijk onderzoek wel de moeite waard is en gesteld dat er meer belangrijke dingen zijn. Het gaat zelfs zover dat  bereikte prestaties regelrecht in twijfel worden getrokken. Om de samenzwering zo effectief mogelijk te doen laten plaatsgrijpen, moeten er zoveel mogelijk mensen bij betrokken worden, dit maakt dat wijdverspreide samenzweringstheorieën een politieke connotatie hebben.

Theorieën zijn er om ze te falsificeren

Het gros van alle samenzweringstheorieën zijn valse ideeën die mensen hebben opgepikt van anderen. Preconcepties en vooroordelen zijn vaak bepalend in wat mensen geloven. Deze ideeën geven echter een verkeerd beeld van de waarheid. Als jij bijvoorbeeld sceptisch staat tegenover de bekwaamheid van specialisten, zul jij uw eigen oordeel belangrijker inschatten dan van een specialist.Het probleem is dat de meesten mensen verkeerde criteria hanteren bij hun oordeel: ze kijken enkel naar datgene wat hun wereldbeeld bevestigd. Dit is een probleem, want ze moeten ook kijken naar datgene wat hun denkbeeld weerlegt. Afhankelijk van in welk land jij geboren bent, welke huidkleur jij hebt, welke politieke affiliatie hebt, welke godsdienst je aanhangt ben jij vatbaar voor andere theorieën. Om een goed beeld van de realiteit te krijgen moeten we elke vooroordeel uitsluiten en daarom moeten we elke theorieën, onafhankelijk of wij deze aanhangen of afwijzen, testen door ze te proberen te falsificeren.We kunnen starten met het wereldbeeld van de paranoïde die gelooft een groot deel van de samenleving in een plot is betrokken. Het is gemakkelijk deze te wijzen op het weinige voordeel dat de samenleving heeft om deze enkele individu onder de controle van een samenzwering te plaatsen omdat de opbrengst voor de samenleving werkelijk minimaal is. We kunnen de paranoïde duidelijk maken dat er dan velen onder controle moeten staan om de opbrengst van dit schema te kunnen maximaliseren, en kunnen we de irrationaliteit van zijn wereldbeeld dat enkel hij het doel is van de plot doen laten inzien.Dan bekijken we de mogelijk dat een belangrijk deel van de bevolking betrokken is in een samenzwering die een groot andere deel van de bevolking gebruiken. Hier kan de vraag worden gesteld hoe deze erin slagen hun onderneming geheim te houden, omdat de schaal van hun operaties indirect er voor zorgt dat er veel buitenstaanders mede bij betrokken worden. We kunnen bijvoorbeeld het Watergate schandaal noemen: dit is een samenzwering van een klein aantal personen, één persoon was voldoende om het te laten uitkomen. Dit betekent natuurlijk niet dat er geen geheime operaties mogelijk zijn: het Manhatten-project kon zonder lekken onderzoek doen en uranium produceren voor de atoombom, maar hier werd compartimentering van kennis toegepast, zodat bijna niemand wist waaraan hij werkte.conspiracy-theories

Een overdreven voorstelling van macht

Een terugkerend patroon in samenzweringstheorieën is een overdreven voorstelling van de macht die de uitvoerders hebben om het complot uit te voeren. Deze voorstelling vertelt ons iets meer over het disproportioneel beeld van de macht die de gelovers toekennen aan de uitvoerders van het complot. Hetzelfde disproportioneel beeld vind je terug in de voorstelling van de macht van de overheid als uitvoerders van een complot.Het gemeenschappelijk element bij deze theorieën is dus dat men de vermeende samenzweerders machtiger inschat dan ze in de werkelijkheid zijn. De vraag die je hierbij moet stellen bij deze theorieën is als de samenzweerders dan echt zoveel machtiger zouden zijn, waarom er dan van deze samenzweringen er zo weinig slagen? In werkelijkheid blijken dat de theorieën meestal de bal misslaan over hoeveel de macht waarover de samenzweerders zouden beschikken. In de praktijk bestendigt een samenzweringstheorie daarmee juist een fout beeld van de werkelijkheid.Het complot van de maanlanding die in scene gezet zou zijn, zou een toedek operatie van monumentale proporties nodig gehad hebben, en toch komt er niets aan de oppervlakte dat dit aantoont. Als je dan toch aanneemt dat de overheid echt zoveel macht heeft, waarom steekt de overheid in tijden van economische crisis dan vaak de schuld van de problemen op buitenstaanders? Is dit dan geen contradictie met het beeld van een overheid die zoveel machtiger is?

Een controlelijst voor samenzweringstheorieën

Hier is een controlelijst waaraan de geldigheid van een samenzweringstheorie kan controleren. Deze lijst is een vrije vertaling afkomstig van een site van RationalWiki waarvan je hier het origineel kunt vinden.

  1. De samenzwering bestaat uit een grote groep van mensen die allemaal over de samenzwering moeten zwijgen. Hoe meer mensen betrokken hoe onwaarschijnlijker dit mogelijk is. Enkele vragen dienen zich: hoe organiseren ze zich? Waar houden we hun vergaderingen? Hoe organiseren ze hun lidmaatschap? Waarvan krijgen ze fondsen? Hoe vermijden ze dat leden en niet-leden de samenzwering in openbaarheid brengen? Hoe houden ze contact met elkaar? Als de samenzwering al lang geleden gebeurde waarom heeft niemand die de samenzwering in openbaarheid gebracht? Voor de mensen die teveel “Men in Black” gezien hebben: al de media en de mensen waarmee de Reptilians in contact komen, zitten die ook mee in het complot?
  2. De samenzwering is complex, en het slagen hangt van een heleboel zaken af. Hoeveel leden zijn er nodig om het plan in uitvoering te brengen? Welke materiële infrastructuur en logistieke onderneming is er hiervoor nodig? De legertunnels die alle Walmart vestigingen in de VS moeten verbinden moeten een immense machinale infrastructuur nodig gehad hebben om de aarde te vervoeren, Eurotunnel bouwde zelfs eilanden met de grond voor zijn project, en dit was slechts 50 kilometer!
  3. De samenzweerders moeten over bijna supermachten bezitten om de samenzwering te doen laten slagen. Mensen beschikken in de realiteit over lang niet zoveel macht als we denken. Zelfs onder het communisme in Rusland konden de leiders de economie commanderen en kwamen er grote mislukkingen. Hadden de supermachten dan anders niet beter kunnen worden aangewend?
  4. De samenzwering combineert allerlei kleine feiten die samenvloeien tot een onwaarschijnlijk geheel. De theorie dat de Amerikaanse regering achter de aanslagen van 11 september zit is zulk een samenraapsel.
  5. Het uiteindelijk doel van de samenzwering: wat winnen de samenzweerders en tot welke prijs? De theorie dat de brand door communisten in de Reichstag werd aangestoken wordt op deze manier weerlegd.
  6. inconsequente samenloop: neemt de samenzweringstheorie aan dat de samenzweerders tegelijk enorm competent & incompetent, slim & oerdom, enz… zijn. De Chemtrails zijn op deze manier te weerleggen omdat er tegelijk een geheim distributie netwerk in stand moet worden gehouden om de chemicaliën naar de vliegtuigen te transporteren om deze in de atmosfeer te brengen, terwijl het waternet een veel efficiënter transportsysteem is.

Op de site van Scientific American staat nog een controlelijst om samenzweringstheorieën te ontkrachten.Dit was al een redelijke hoeveelheid informatie om te verwerken. Omdat ik graag wil dat de tekst toch doorgelezen wordt en (hopelijk) een doorverwijspunt kan worden voor iedere (potentiële) aanhanger van deze theorieën, heb ik dit artikel in 2 stukken gesplitst. Het belangrijkste is dat de aanhanger beseft dat hij tot een subject van controle gemaakt wordt door deze theorieën. In het tweede deel ga ik verder op de gevolgen van de samenzweringstheorieën voor de samenleving, en deze kunnen heel ernstig zijn.


Bronnen/URL’s

The Partially Examined Life Episode 82: Karl Popper on Science. https://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Popper https://en.wikipedia.org/wiki/The_Logic_of_Scientific_Discovery https://nl.wikipedia.org/wiki/De_open_samenleving_en_haar_vijanden Karl Popper: Conjectures and Refutations http://www.thegreatcourses.com/courses/philosophy-of-science.html https://en.wikipedia.org/wiki/Logicomix http://www.skeptic.com/reading_room/conspiracy-theories-how-to-determine-true-conspiracies-from-false/ Wikipedia pagina over RationalWiki http://lesswrong.com/lw/f5b/the_problem_with_rational_wiki/ http://www.thewire.com/national/2013/04/12-million-americans-believe-lizard-people-run-our-country/63799/ http://skepp.be http://www.skeptic.com/reading_room/conspiracy-theories-how-to-determine-true-conspiracies-from-false/ http://skeptoid.com https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/complottheorieeen http://theweek.com/articles/579059/conspiracy-theorists-arent-different-from-rest(*: hier ga ik voorbij aan de vraag van wat we onder waarheid verstaan. Ik heb het hier enkel over wetenschappelijke kennis, zaken die we kunnen onderzoeken met empirisch onderzoek)(**: lezers zullen zich misschien de vraag stellen waarom ik niet meer aandacht besteed aan Kuhn en zijn “Structures of Scientific Revolutions”. De reden is dat Kuhn’s filosofie een descriptieve en geen normatieve filosofie is, en ik hier enkel het begrip van de waarheidsgehalte van theorieën wilde behandelen, en niet het proces hiertoe. Dit betekent natuurlijk niet dat dit niet relevant is: Kuhn’s filosofie zal terugkomen als we in een crisissituatie behandelen als oude theorieën niet meer voldoen, maar dit is voor het tweede deel van dit artikel.)’, ‘Een kritische evaluatie van samenzweringstheorieën – Deel 1.

Share

Comments

  1. Jurgen Kobierczynski zegt

    Er zijn problemen met de reacties blijkbaar?

  2. Op de één of andere manier was ’toestaan van reacties’ uitgevinkt bij deze blog en daatom kon niemand reageren. Nu dus wel. Laat ik daarmee gelijk de eerste zijn (en hopelijk niet de laatste) die je wil complimenteren met dit huzarenstuk. Ook een ambitieuze doelstelling die je hebt, proberen om eigenlijk de mens achter de samenzweringstheorieën beter te begrijpen. Dus niet een blog over die theorieën, maar meer over de mensen die ze aanhangen. ik ben ook benieuwd naar deel twee die je vandaag zal publiceren. Het zal er niet van komen die vandaag te lezen (heb straks nog een verjaardag te vieren), maar morgen zal ik dat zeker doen. Van alle Astroblogs plaatsen we overigens ook altijd een link op Nujij/wetenschap en daar is naar aanleiding van jouw blog een flinke discussie losgebarsten. Wat mij betreft mag dat ook hier volgen.

  3. Jurgen Kobierczynski zegt

    Het zijn wel interessante reacties.

    Ik zie dat er zijn die struikelen over de zin “Veel theorieën overleven door een tekortschietende wetenschappelijke kennis.”

    Er is nog een tweede deel dat nog niet gepubliceerd is. Misschien deze even afwachten, want die gaat over de andere theorieën.

    • Als je je registreert op Nujij kan je zelf ook meedoen aan de discussie. Ik zie overigens in de verte een verband tussen de mensen die in complottheorieën geloven en de HTK-kosmologen, de mensen die er van overtuigd zijn dat hun eigen theorie over het heelal het enige juiste in en dat de gangbare, reguliere theorieën fout zijn. Tussen de twee groepen zijn verschillen, maar er zijn ook overeenkomsten. Bij dat laatste moet je bijvoorbeeld denken aan hun ‘geloof’ in hun theorie, die ondanks tegenargumenten altijd recht overeind blijft staan. Kraakt de grond onder hun voegen, dan nog vinden ze dat ze gelijk hebben. in die zin vind ik het zogeheten Dunning-Kruger effect hier relevant: https://nl.wikipedia.org/wiki/Dunning-krugereffect

  4. Hans Schreuder zegt

    Interessant stuk. Twee opmerkingen:
    – Een goede redacteur zou de tekst aanzienlijk kunnen verbeteren,
    – (triviaal) het is de planeet Mercurius en niet Venus waarvan de baan alleen begrepen kan worden met behulp van de algemene relativiteitsleer.

  5. days of our lives zegt

    Ik vind het een fantastisch artikel, waar veel informatie over de gedachtegang van plotters keurig in zijn gebundeld.
    Hoogwaardige kwaliteit.

    Ik kan het boek “De Twijfelbrigade” van Jan Paul van Soest aanraden. Hoewel gericht op klimaatscepsis, kun je veel van de daarin beschreven patronen ook moeiteloos inpassen in de ontwikkeling van de meeste andere complottheorieën (‘werking’ van homeopathie, vaccinaties die ziektes veroorzaken, chemtrails, 9/11 etc.).

  6. Jurgen Kobierczynski zegt

    Ik heb net een filmpje over het Russell’s paradox toegevoegd die naast het paradox ook het probleem met de onvolledigheid en de inconsistentie uitlegt.

  7. Wetenschappelijke infomatie wordt voornamelijk gecontroleerd en beheerst door machthebbers en de grote bedrijven. Wat een flut artikel! Zeker onder een steen telang geslapen.

Laat een antwoord achter aan Arie Nouwen Reactie annuleren

*