28 maart 2024

Astrofotografie voor Dutchies – Deel 2

Sterrenbeelden

Het vorige deel van deze blogserie gaf een introductie tot het fotograferen van de nachtelijke hemel – de Astrofotografie. Wat er allemaal mogelijk is met simpele middelen, beschreven vanuit het oogpunt van de auteur. Een simpele compact camera, een simpele telescoop, en een eenvoudig camerastatief. Niets meer, niets minder!

Deze ‘aflevering’ van de reeks zal gaan over het fotograferen van de sterrenbeelden. De telescoop zullen we hiervoor niet nodig hebben, want we willen meestal zoveel mogelijk van de nachtelijke hemel op de foto zetten. Een statief voor de camera is wel handig, hoewel een zakje gevuld met rijstkorrels ook al werkt.

Kiezen van het onderwerp

Voor het fotograferen van sterrenbeelden zijn denk ik twee zaken belangrijk. Ten eerste moet je een beetje weten wat je wilt gaan fotograferen. Of anders gezegd, je moet weten waarop je de camera wilt richten. Een handig hulpmiddel hierbij is het gratis programma Stellarium. Is op bijna elk type computer te installeren en brengt – geheel in lijn met de titel van deze blogreeks – volledig gratis een planetarium binnen jouw handbereik.

Locatie instellen kan door op F6 te drukken waarna je de GPS locatie kan invoeren.

Locatie instellen kan door op F6 te drukken waarna je de GPS locatie kan invoeren.

Om te zorgen dat Stellarium de sterenhemel tekent zoals het eruit ziet vanaf jouw locatie, zal je Stellarium eerst moeten laten weten waar jij je bevindt. Het best gaat dit door middel van coördinaten. Deze vindt je het gemakkelijkst door even in Google Maps de plek te zoeken waar je wilt gaan fotograferen. Door met de rechter-muisknop op de kaart te klikken op jouw fotografeerlocatie, en vervolgens te kiezen voor “wat is hier?”, zal Google Maps je in een klein venstertje tonen welke coördinaat bij de aangeklikte plek hoort. Deze kan je dan invoeren in Stellarium, waarna je een zo exact mogelijke voorspelling kan doen van de plaats van de sterrenbeelden. Stellarium biedt een heleboel interessante mogelijkheden, die ik in een andere blog nog eens uit de doeken zal doen.

Instellen van de camera

Als je dan weet welke sterrenbeelden er aan de hemel staan is het tweede wat belangrijk is, het instellen van de camera. Scherpstellen is bijvoorbeeld een probleem, want voor de camera is er niets om op scherp te stellen… Eigenlijk zijn nagenoeg alle automatische functies van de camera waardeloos geworden voor het maken van nachtelijke foto’s. Het beste is dan ook om de camera op de ‘handmatig’-stand te zetten. Vaak ik dit te kiezen door een draaiknop naar de ‘M’-stand te zetten.Scherpstellen zal de camera niet uit zichzelf kunnen. Daarnaast bevinden de sterren zich oneindig veel verder dan objecten waar je overdag op scherp stelt. ‘Oneindig’ is dan ook de instelling die je moet zien te vinden op je camera. Op mijn Canon gaat dit door de MF (Manual Focus) stand te selecteren en vervolgens het wieltje te draaien tot het verticale balkje helemaal tot aan het lemniscaat-symbool gevuld is.

oneindig

Een tweede probleem waar de camera mee van doen zal krijgen is de hoeveelheid licht die de camera zal opvangen. Beter gezegd, het gebrek daar aan. Een camera zal overdag de hoeveelheid invallend licht beperken dmv het diafragma. ’s Nachts hebben we daar geen klap aan en dus zal het diafragma zo ver mogelijk open moeten staan. Kies daarvoor een zo laag mogelijk F-getal in de handmatig-stand, want hoe lager het nummer, hoe groter de opening.

Diafragma

Zelfs met het diafragma helemaal open zal een foto van de nachtelijke hemel waarschijnlijk helemaal zwart worden als we niet ook de laatste twee instellingen maken. Deze twee instellingen – ik heb het over de ISO-instelling en de sluitertijd – hebben sterk met elkaar te maken. Simpel gezegd zal een een foto met een hoge ISO-instelling maar een korte sluitertijd net zoveel licht hebben kunnen vangen als een foto met een lage ISO-instelling maar een lange sluitertijd.Goed, we hebben een camera op een stuk hemel gericht waar ons favoriete sterrenbeeld zich bevindt. We hebben de camera ingesteld op handmatig, de focus op ‘oneindig’ gedwongen, het diafragma helemaal open en een sluitertijd van de maximaal in te stellen waarde, 15 seconden. Mijn Canon heeft vervolgens alle ISO waarden boven 100 ‘onbeschikbaar’ gemaakt. Blijkbaar mag ik niet met hogere ISO waarden schieten met zo’n lange sluitertijd. Geen idee waarom. Maar daar is een oplossing voor. Gewoon je camera hacken… 😉 Daarover zometeen meer. Eerst maar eens een foto schieten. Het komende voorbeeld is niet echt een sterrenbeeld en zelfs een van de objecten die Messier op zijn beroemde lijst zette. Ik heb er echter een aantal voorbeeld foto’s van die het volgende punt (de sluitertijd) goed illustreren.

De Pleiaden op 15 seconden bij 100 ISO.

Deze foto van de Pleiaden toont de sterren als kleine streepjes. Als lezer van dit blog is de kans groot dat het je niet verrast dat dit het gevolg is van het draaien van de aarde. De poolster bevindt zich van het Noordelijk halfrond af gezien het dichtst bij het denkbeeldige draaipunt en zal op foto’s met lange sluitertijden dus nauwelijks bewegen. Hoe verder van de poolster af, des te langer zal het streepje zijn. In +/- 24 uur legt een ster zijn ‘geprojecteerde’ weg rond de poolster af dus je kan ongeveer uitrekenen hoe lang de streepjes worden bij een bepaalde belichting. Andersom geredeneerd kan je ook uitrekenen hoe lang de sluitertijd maximaal mag zijn, voor het opvalt dat er streepjes ontstaan.

pleiaden2

Op 1 seconden en 100 ISO (en bewerkt om de sterren zichtbaar te maken)

Om gemakkelijk uit te rekenen hoeveel seconden je kan belichten zonder streep-vorming kan je de zogenaamde 500 regel gebruiken. Wanneer je het getal 500 deelt door de brandpuntsafstand (in mm) van de lens van je camera en afrondt naar beneden, vind je de maximale sluitertijd die mogelijk is.Voor het voorbeeld van de Pleiaden komt dit rekensommetje op 500 / 392 ˜ 1 seconden. Met 1 seconden sluitertijd zijn de sterren van de Pleiaden inderdaad nette puntjes geworden. Ze zijn echter ook zo lichtzwak, dat ik de foto heb moeten bewerken om de sterren zichtbaar(der) te maken. Dat bewerken komt later uitgebreid aan bod.  Wanneer je de camera mee kan laten bewegen met de beweging van de sterren, kan je langere sluitertijden inzetten. Voor het fotograferen van sterrenbeelden is dat niet direct noodzakelijk, tenzij je bijvoorbeeld een overzichtsfoto wilt maken waarop ook enkele nevels dan zichtbaar zijn. Het toepassen van een volgmotor zal ik beschrijven in het deel dat gaat over het fotograferen van nevels en dergelijke.

Sterrensporen

Je kan echter ook zonder volgen een prachtige foto maken waarbij je lange sluitertijden hanteert. Je creëert dan foto’s met sterrensporen. Vooral wanneer je ervoor zorgt dat er ook iets interessants op de voorgrond in beeld komt kan je dan prachtige foto’s maken.

Sterrensporen boven de 3.6-meter ESO telescoop, die HARPS, the High Accuracy Radial velocity Planet Searcher huisvest. Deze telescoop heeft veel van de exoplaneet-ontdekkingen op zijn naam staan. Credit: ESO/A.Santerne

Sterrensporen boven de 3.6-meter ESO telescoop, die HARPS, the High Accuracy Radial velocity Planet Searcher huisvest.
Een van ’s werelds belangrijkste exoplanetenjagers. Als je goed kijkt zal het je misschien opvallen
dat dit de zuidelijke sterrenhemel is. Er geen poolster waar omheen alles lijkt te draaien – Credit: ESO/A.Santerne

Ik kan hierover uitgebreid schrijven, maar dat heeft een zekere Nando Harmsen op zijn website al gedaan, dus ik volsta even met een linkje naar zijn uitleg. Wel schrijft Nando met een spiegelreflexcamera als uitgangspunt. Wil je dit soort foto’s maken met een Canon compact camera – zoals ik dat doe – dan is het wellicht nodig je camera voor de gek te houden.

Powershot voor de gek houden

Zoals ik eerder schreef, laat mijn Canon compactcamera bepaalde instellingen niet toe. Zo kan je standaard slechts lange sluitertijd-foto’s (> 1 seconden) maken met een maximale ISO waarde van 100. Een andere mogelijkheid die mijn compactcamera standaard niet kan is het opslaan van RAW bestanden. De compactcamera slaat in plaats daarvan een JPG bestand op wat door de camera al automatisch bijgesneden en bewerkt is. Je mist daardoor de mogelijkheid om dat bewerken zelf te doen. Heb je dus een Canon camera die ‘last’ heeft van de bovenstaande twee euvels, dan is de Canon Hackers Development Kit een oplossing.Je moet ten eerste precies weten welke camera je hebt en welke software-versie de camera gebruikt (het is eigenlijk gewoon een computer zo’n camera…) Je moet daarvoor even een bestandje aanmaken op de SD kaart dat de naam ver.req heeft. Gewoon een leeg bestandje, meer niet. Vervolgens moet je met die SD kaart erin de camera aanzetten in de ‘afspeelmodus’ (op mijn camera doe je dat door de ‘play’ knop ingedrukt te houden tot de camera aan gaat. Wanneer je dan de FUNC.SET en DISP knoppen tegelijkertijd indrukt verschijnt er op de display informatie over de software versie van de camera. Deze informatie zoek je vervolgens op in deze tabel waar je een linkje vindt naar de uitbreidingssoftware die geschikt is voor jouw camera. De laatste stap is de software op het SD kaartje plaatsen. Wanneer je vervolgens het kaartje weer in de camera stopt, maar dan met het schuifje in de stand die normaal de kaart tegen schrijven beveiligt, dan zal de camera nu als het goed is opstarten met de uitgebreide instellingsmogelijkheden.Voor astrofotografie gebruik ik de volgende ‘nieuwe’ mogelijkheden:

  1. RAW bestanden
  2. Langere sluitertijden
  3. Geen ISO beperking bij sluitertijden langer dan 1 seconde
  4. Interval timer (foto’s blijven maken met de huidige instellingen)

10 minuten op ISO 800. Die twee strepen er dwars door, zijn twee vliegtuigen die door het beeldveld vlogen. In tegenstelling tot de ESO foto hierboven is nu duidelijk te zien dat deze op het Noorderlijk halfrond gefotografeerd is. Die centrale stip-vormige ster is Polaris, de poolster

Sterrenbeelden, daar ging het toch over?

Goed, wat een verhaal. En nog niet eens een sterrenbeeld als voorbeeld getoond. Ja, in de allereerste afbeelding met daarop de sterrenhemel boven de koepel van de Cosmos sterrenwacht is het sterrenbeeld Stier te ontdekken. Eerst maar eens even wat meer voorbeeldjes tonen die ik met mijn Powershot schoot. De foto’s heb ik bewerkt tot kleine animaties zodat de sterrenbeelden verduidelijkt worden.

voerman boven cosmos

klik op de afbeelding om de sterrenbeelden in te laten tekenen
Stier met Pleiaden, Voerman, Perseus en een stukje Orion boven de Cosmos Sterrenwacht te Lattrop.
15 seconden op ISO 100

perseus,-cassiopeia,-voerma

klik op de afbeelding om de sterrenbeelden in te laten tekenen
Perseus, Cassiopeia, Voerman en Andromeda met zelfs de Andromeda nevel in beeld
14 foto’s van 16 seconden op ISO 2000 gestacked met DeepSkyStacker.

melkweg-cassiopeia-tot-zwaa

klik op de afbeelding om de sterrenbeelden in te laten tekenen
De Melkweg van Cassiopeia tot de Zwaan. Ook op deze foto is de Andromedanevel terug te vinden.
Dit zijn 9 foto’s van elk 16 seconden op ISO 2000, wederom gestacked met DeepSkyStacker.

In de foto’s hierboven zie je tweemaal in het bijschrift staan dat er ‘gestacked’ is met DeepSkyStacker. Dit is een bewerkingstechniek die foto’s op elkaar stapelt en zo het beste uit alle individuele foto’s combineert. DeepSkyStacker is geheel in lijn met deze blogreeks op z’n Dutch gratis en voor niets ;)Hoe ik dit programma inzet zal ik in het deel over deepsky-objecten gaan uitleggen, want deze blogpost is al veel te lang aan het worden. Ik had ook de intentie om met grotere regelmaat delen te publiceren, maar het schieten van de bovenstaande foto’s vereiste een paar heldere nachten 😉 Op de ESO-foto na, is alles uit deze blog geschoten met een Canon Powershot SX220 HS compactcamera.

Share

Comments

  1. Martin, wederom een zeer uitgebreide blog over het fotograferen van astronomische objecten met eenvoudige middelen. Hulde daarvoor!

  2. Jan Brandt zegt

    Morge Martin….
    Zeer smakelijk en zeer leerzaam leesvoer, waarde collega!!
    Eh….je weet toch van het bestaan van de “amateur astronomische eredivisie”…te weten de Landelijke werkgroep astrofotografie?? Echt helemaal DE omgeving voor iemand met jouw aspiraties!!!
    Ok….aangezien de najaarsbijeenkomst (leuk..leuk..leuk!!) net vorige week heeft plaatsgevonden is het weer (in mijn geval ongeduldig!!)een half jaartje wachten voor de volgende “astrofotografische mega-happening”, maar toch….van harte aanbevolen!
    Of…..je bezoekt gelijk moi, als astronomisch toetje, de aankomende (14 November) “Astrodag 2015″ in Goirle….iets astronomisch algemener qua opzet en dus iets minder astrofotografisch speciallistisch…maarre….ook heel gezellig en leerzaam!!
    Kenne we wellicht ” tete a tete” een babbeltje maken over de geneugten van het plaatjezzz schieten van het uitspanzzzel !?!

    • Martin Schoenmaker zegt

      Nou Jan, ik weet niet of ik in Goirle aanwezig zal zijn. Is niet bepaald naast de deur voor mij en ik ben al veel van huis de komende tijd.

      Zo ben ik morgen, vanwege mijn ‘andere hobby’, heel de dag in Rotterdam. Ik ben daar aanwezig op het BALK Top festival in de Doelen. Om 16.10 in de Jurriaansezaal mag ik op het podium staan met mijn acappellagroep VPS KeK.

Laat een antwoord achter aan Arie Nouwen Reactie annuleren

*