28 maart 2024

Zwarte gaten gedragen zich als Matroesjka-poppen

Credit: University of Warwick / Mark A. Garlick.

Een internationaal team van astrofysici, onder wie Peter Jonker en Thomas Wevers van de Radboud Universiteit en SRON, heeft vastgesteld dat superzware zwarte gaten hetzelfde gedrag vertonen als kleine stellaire zwarte gaten. Dat ontdekten ze door snel in te spelen op een sterscheuring in december 2014. Science heeft hun resultaten op 26 november gepubliceerd.Veel superzware zwarte gaten worden gevoed door een continue toestroom van gas, die miljoenen jaren kan duren en in een mensenleven weinig verandert. Maar de sterrenkundigen ontdekten een nieuwe gasstroom die zich heel anders gedroeg. Nadat een door hen bestudeerd superzwaar zwart gat een ster verscheurde – en daardoor een krachtige gasinjectie kreeg – produceerde het een korte maar spectaculaire radioflits. De onderzoekers concluderen dat deze radioflits afkomstig is van een jet of straalstroom die materie met bijna de lichtsnelheid van het zwarte gat wegblaast.Die jet was eerder al voorspeld door het zogenaamde Matroesjka-principe van de astrofysica; dat voorspelt dat alle compacte objecten in het heelal die materie aantrekken, bijvoorbeeld stellaire en superzware zwarte gaten, zich ruwweg hetzelfde gedragen. Met andere woorden: een grote Matroejska zoals een superzwaar zwart gat, miljoenen maal miljarden keren zo zwaar als onze zon, is niets anders dan een opgeschaalde versie van een kleinere pop: een stellair zwart gat van ongeveer tien zonsmassa’s. Omdat stellaire zwarte gaten vrijwel altijd een jet produceren die radiostraling uitzendt als ze gevoed worden met grote hoeveelheden gas, voorspelde de theorie dat superzware gaten hetzelfde doen als ze een ster opslokken.’Ik heb de elegantie van het Matroesjka-principe altijd aantrekkelijk gevonden,’ zegt Peter Jonker, co-auteur van het artikel en werkzaam bij SRON en de Radboud Universiteit. ‘Maar eerdere waarnemingen leverden geen bewijsmateriaal op voor de jets die het principe voorspelde. Onze nieuwe waarnemingen suggereren dat dit nieuwe type jet wel eens veel zou kunnen voorkomen.’

Credit: NASA/Goddard Space Flight Center/Swift

Snelle reactie

De ontdekking van de radioflits was mogelijk door een snelle reactie van de sterrenkundigen nadat de ‘sterscheuring’ (bekend als ASAS-SN-14li) bekend was gemaakt in december 2014. ‘Eerdere pogingen om bewijs te vinden voor deze jets, die materie van het zwarte gat af blazen, kwamen gewoonweg te laat,’ zegt eerste auteur Sjoert van Velzen van de Johns Hopkins Universiteit in de VS (en eerder verbonden aan de Radboud Universiteit). Co-auteur Thomas Wevers, werkzaam bij de Radboud Universiteit en SRON, voegt toe: ‘Bij eerdere pogingen ging het om kosmische ongelukken die veel verder weg plaatsvonden, terwijl we nu op de eerste rang zitten.’ Eerste rang betekent in deze discipline van de sterrenkunde op een afstand van zo’n 300 miljoen lichtjaar. Eerdere waarnemingen richtten zich op gebeurtenissen minstens drie keer zo ver weg. Bron: Radboud Universiteit.

Share

Comments

  1. Enceladus zegt

    Ik snap niet goed waarom men dit het Matroesjka-principe noemt. Dat suggereert immers dat een groter geheel is opgbouwd uit identieke kleinere delen en een heel groot Zwart Gat bestaat niet uit talloze kleinere Zwarte Gaten.
    Ik zou in dit geval eerder van het Fractal-pricipe spreken.

    groet,
    Gert (Enceladus)

    • Ik wil hier niet de wijsneus uithangen, maar naar mijn mening komt het
      Matroesjka-principe meer overeen met wat hier bedoeld wordt.
      het is een opschaling in een opschaling.

      En dus niet een opschaling naast een opschaling, het Fractal-pricipe.

      Was getekend; een smart guy 🙂

      • Enceladus zegt

        Zie de reactie van Nico W. hieronder, beste Mardi. Mijn probleem met de Matroesjka-beeldspraak is dat daar indentieke kleinere exemplaren steeds in de grotere zitten. En dat is bij grote en kleine Zwarte Gaten domweg niet zo. Daarom is het een ongelukkige beeldspraak.

        groet,
        Gert (ook tamelijk eigenwijs) 😉

  2. Ik vind het ook een verkeerde naam. Bij Matroesjka denk ik aan een (holle) pop in een pop.
    Niet aan poppen van verschillende grootte die op elkaar lijken.

  3. Het is inderdaad een wat ongelukkige term. Met Mardi ben ik het eens dat het idee van die sterrenkundigen is dat grote en kleine zwarte gaten op elkaar lijken, net zoals grote en kleine Matroesjka poppen op elkaar lijken. Aan de andere kant wekt deze term de indruk dat die kleinere zwarte gaten IN de grote zwarte gaten zitten, zoals dat ook met die poppen het geval is, zoals Gert zegt. En dat is natuurlijk ook niet juist.

  4. Ik weet niet of die Peter Jonker dit leest. Laten we het verschijnsel het ‘kat- principe’ noemen, wat je hebt grote katten (leeuwen) en kleine. Of het zandrots- principe. Want onder de microscoop ziet een zandkorrel eruit als een rotsblok.
    Dit om duidelijk te maken dat er met dit soort naamgeving iets grondig mis is. Het is aandachttrekkerij, en niet wetenschappelijk.
    Laten we het gewoon maar -heel saai- het eenvormigheidsprincipe noemen.

Laat een antwoord achter aan Nico W Reactie annuleren

*