28 maart 2024

Helderste supernova ooit waargenomen – astronomen zitten er een beetje mee in hun maag

De plek aan de hemel waar ASASSN-15lh plaatsvond. Credit: Wayne Rosing/The Dark Energy Survey, B. Shappee and the ASAS-SN teamRead

Op 14 juni vorig jaar werd met het All Sky Automated Survey for SuperNovae (ASAS-SN) netwerk een supernova ontdekt in een ver sterrenstelsel – hierboven een impressie van hoe dat er in ‘a galaxy far, far away‘ uit zou zien. Normaal gesproken routinewerk, zo’n ontdekking gebeurt gemiddeld eens per twee dagen. Maar ASASSN-15lh, zoals de catalogusnaam van de supernova kwam te luiden, was wel heel bijzonder. Normaal gesproken is het bereik van het netwerk, dat met twee kleine, geautomatiseerde telescopen de hemel afstruint naar supernovae, tot zo’n 350 miljoen lichtjaar ver weg, supernovae daarbinnen kunnen worden gespot. Maar door de roodverschuiving van het licht van ASASSN-15lh te meten kon men de afstand bepalen en die was veel verder weg: 3,8 miljard lichtjaar, ruim tien keer verder dus. Uit de metingen bleek dat deze supernova veel helderder was dan alle voorgaande waargenomen supernovae. Al een jaar of twintig kent men een zeldzame klasse van superheldere supernovae of hypernovae, maar zelfs binnen die klasse is ASASSN-15lh een buitenbeentje. Normaal gesproken zijn supernova in hun eentje maximaal net zo helder als alle sterren van de Melkweg bij elkaar, dat zijn er zo’n honderd miljard. ASASSN-15lh produceerde in z’n eentje in korte tijd net zo veel licht als tien keer de Melkweg en hij was twee keer zo helder als de helderste hypernova.

Links het sterrenstelsel van ASASSN-15lh in 2014, dus voor de supernova, rechts in 2015 toen ASASSN-15lh verscheen. Credit: Wayne Rosing/The Dark Energy Survey, B. Shappee and the ASAS-SN teamRead

Probleem is dat deze supernova zo helder was dat gangbare modellen ervoor tekort schieten. Voor de hypernovae gaat men uit van magnetars als bron, kernen van heel zware sterren die ineenstorten tot een zeer snel roterende neutronenster van zo’n twintig kilometer in doorsnede en die een extreem sterk magnetisch veld heeft. Berekeningen van een groep astronomen – vorige week vrijdag in Science gepubliceerd – laten zien dat de ontploffende ster meer massa moet hebben gehad dan de astronomen voor mogelijk houden. Er moet dus een zwaardere ster zijn geëxplodeerd, iets wat de huidige modellen niet toelaten, of er moet iets heel anders zijn geëxplodeerd. Maar ja, wat dan?

De helderheidscurve van enkele supernovae, waaronder ASAS-SN-15lh. Credit: Wayne Rosing/The Dark Energy Survey, B. Shappee and the ASAS-SN teamRead

Bron: NRC Next 15 januari 2015 + New Scientist. [Update 16 januari 12.45 uur] Op Twitter kwam ik nog een interessante connectie van deze hypernova met een ander fenomeen, de zwaartekrachtsgolven. Deze super-supernova verscheen op 14 juni en volgens de – zoem zoem – geruchten zouden die events van LIGO ook rond dezelfde tijd zijn waargenomen.

Share

Comments

  1. misschien is het handig om eerst eens te beginnen met volwaardig vergelijkingsmateriaal.
    dat linker plaatje met linksonder een spiraalstelsel is zoveel helderder en scherper dat rechts geen moer voorstelt.

    dus mooier kun je het best wel maken.
    zo niet en ook de telescopisten niet, dan schort er wat aan de objectieven.
    en is er wellicht slechts sprake van een “opgeblazen “miskleun

  2. Alweer zo’n uitzonderlijk boeiend blog. Gisteren kwam ik elders over dit onderwerp ook een artikel tegen, waarbij meteen de volgende vraag rees: gaat het nu om een object waarvoor eigenlijk geen plaats is in het HR diagram ?

  3. Ik doe een wilde gooi.

    Uitgaande van een correct HR diagram, is of:

    De Chandrasekhar-Limiet overschreden,

    Of er is iets met de Redshift (Hallo Halton Arp).

    Michel

    • Helemaal mee eens, Michel, en ik neig naar de tweede optie.
      Het gebruik van de roodverschuiving als harde maatstaf voor de afstand komt steeds meer in de problemen.
      Bijvoorbeeld bij het verklaren van extreem verre, maar volwassen sterrenstelsels (https://www.astroblogs.nl/2014/03/11/extreem-verre-maar-volwassen-sterrenstelsels-ontdekt/).
      Of haast onmogelijk grote structuren in het heelal (https://www.astroblogs.nl/2013/01/11/grootste-structuur-in-het-universum-ontdekt/).
      Of supergrote sterrenstelsels in het jonge heelal (https://www.astroblogs.nl/2014/09/10/jonge-universum-bevat-onmogelijk-aantal-supergrote-sterrenstelsels/).
      Afgezien van zogenaamde ‘debunkers’ heb ik Halton Arps catalogus nog maar weinig van ‘officiële’ zijde bestreden gezien.
      Zoals bijvoorbeeld de quasar met z=2,114 vóór of net binnen NGC 7319 met z=0.0225 (http://www.haltonarp.com/articles/from_high_redshift_galaxies_to_the_blue_pacific).

      • Hilko, je verwijst naar drie Astroblogs en plaatst dat in het licht van problemen met het gebruik van de roodverschuiving als harde maatstaf voor de afstand. Maar volgens mij wordt dat in geen enkele van de drie Astroblogs in twijfel getrokken. En wat Arp betreft: die heeft inderdaad gedurende zijn leven enkele quasars ontdekt die in de buurt staan van gewone sterrenstelsels – die daar staan of lijken te staan, that’s the question, zie zijn Atlas of Peculiar Galaxies. Maar daar staat tegenover dat de diverse sky surveys van de laatste jaren, zoals de grote Sloan Digital Sky Survey (SDSS), miljoenen quasars hebben waargenomen en gecatalogiseerd, die op geen enkele manier een connectie hebben met nabije sterrenstelsels. Zie als voorbeeld dit artikel: http://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/0807/0807.2641.pdf

        • Hilko Dwarshuis zegt

          Arie, dank voor je reactie.
          Nee, in de gerefereerde artikelen wordt de roodverschuiving als norm voor de afstand ook niet in twijfel getrokken. Maar ze noemen wel problemen die daarmee kunnen verdwijnen. De afstand of verwijderingssnelheid kan ook deels reden zijn voor de roodverschuiving, naast mogelijk andere redenen.
          Dat surveys ook veel andere quasars signaleren zónder verbinding met sterrenstelsels met een andere roodverschuiving hoeft die gedachte niet te bestrijden.
          Er zijn tal van niet-mainstream onderzoekers die de roodverschuiving als harde norm voor de afstand niet als vanzelfsprekend aannemen. ik lees graag jouw/jullie gedachten over hun gedachtengoed.
          Een voorbeeld van zo’n groep wetenschappers is het Thunderbolts-project. Wat vinden jullie van hun idee dat de electromagnetische kracht een veel bepalender rol in het universum heeft als tot nu toe gedacht ?
          Astroblogs zou wat mij betreft aan waarde winnen door ook aan dergelijke ideeën aandacht te geven in positieve of negatieve zin …

          • Olaf van Kooten zegt

            Het Thunderbolts-project had bepaalde harde voorspellingen over het gedrag van de Rosetta-komeet en die voorspellingen bleken niet te kloppen.

  4. Een White Hole ?

  5. @henker Dat die twee foto’s zo verschillend zijn – los van de supernova die er wel of niet op staat – is niet zo moeilijk te verklaren, want ze zijn door twee verschillende camera’s gemaakt. De sterrenkundigen hebben uitstekende apparatuur waarmee ze de helderheid kunnen meten en dat doen ze niet door naar dit soort foto’s te kijken. Er is helemaal niets mooier gemaakt dan het is en er schort ook niets aan hun objectieven. Je wekt de indruk alsof er helemaal niets gebeurd is, maar dat is zeker niet het geval.

    @anderen Wat het HR diagram betreft: de supernova zelf zal je niet in een HR-diagram aantreffen, geen enkele. Waar het om draait is de ‘progenitor’, de ster (of sterren?) die de supernova heeft veroorzaakt. Grote vraag is wat dat voor een ster was. Was het een supermassieve ster, zwaarder dan wat de gangbare modellen voorspellen of was het een witte dwerg met een begeleider, die zwaarder dan de Chandrasekhar-limiet was? Verder onderzoek moet dat uitwijzen. Of het was helemaal geen gewone ster. Een wit gat, zoals Jeroen zegt? Tsja, de weddenschappen zijn geopend. 😀

  6. Het is allemaal voorspeld door Bertha Dudde!

  7. En wie mag Bertha Dudde dan wel wezen?

  8. Ik heb net nog een update toegevoegd aan de blog, eentje over een vermeende connectie tussen de hypernova en de LIGO claim van zwaartekrachtsgolven. 😀

  9. ja ik ben totaal geen wetenschapper ik ben gewoon een eenvoudige Boer Bertha Dudde was ook een eenvoudige vrouw uit duitsland ik weet dat de meeste wetenschappers niet in een god geloven maar zij heeft 9000 openbaringen gehad en ze heeft het altijd over een ster in de ruimte en wat moeilijk te erklaren is!

  10. “It has several major features characteristic of the hydrogen-poor super-luminous supernovae (SLSNe-I), whose energy sources and progenitors are currently poorly understood.” Met spectraallijnen van Magnesium en ijzer kan je dus exotische antimaterie en samensmeltende zwarte gaten uitsluiten zou ik zeggen. De vraag is dus waaruit die spectraallijnen zijn ontstaan en hoe ze in de tijd variëren. Helaas zit de rest van het artikel achter de firewall van Science.

  11. Zero Metal star.

    michel

  12. Coming up soon (Chandra persbericht van 11 dec)….Het zal mij benieuwen!
    “The schedule of targets for the next two weeks (including the replanned portion of this week’s schedule) is shown below and includes observations of GRB150518A and ASASSN-15lh, which are Target of Opportunity follow-ups accepted on Sep 9 and Oct 19 respectively, and observations of 2MASS J04123491+3529592 and 2MASSi J0733092+455506 coordinated with ground-based observatories and NuSTAR respectively.”
    zie: http://chandra.harvard.edu/press/chandraStatus.html?id=925

  13. Het zou mooi zijn als LIGO ook wat heeft opgepikt van deze explosie, dan is de propagatiesnelheid van gravitatiegolven ook meteen opgelost.
    zie: https://en.wikipedia.org/wiki/Speed_of_gravity

Speak Your Mind

*