28 maart 2024

De Poort naar de Hel: de meest actieve vulkaan in het zonnestelsel

Credit: NASA/JPL/USGS

Vulkanen van IJsland tot Turkmenistan worden soms omschreven als de “Poort naar de Hel”. Maar nergens in het zonnestelsel is deze term beter geschikt dan op Io. De binnenste grote maan van de planeet Jupiter is namelijk het vulkanisch meest actieve object dat rondom de zon draait (direct of indirect). Sterker nog, Io is vrijwel constant aan het uitbarsten. Het gesmolten inwendige van de maan vertikt het om verborgen te blijven onder het bevroren oppervlak 😛 Dat komt goed uit, want dat geeft wetenschappers letterlijk een kijkje in het binnenste van het vurige hemellichaam!

Nu is het pokdalige oppervlak van Io bedekt met vulkanen, maar er kan maar één koning zijn. Dat is Loki Patera, de meest actieve vulkaan in het gehele zonnestelsel. Deze vulkaan is voor het eerst in 1979 gespot door Voyager 1 en bestaat vermoedelijk uit een 200 kilometer grote magmazee die sinds zijn ontdekking niet meer gestopt is met borrelen. Ondanks het vurige oppervlak is de afstand tussen Io en de zon dusdanig dat de gemiddelde oppervlaktetemperatuur een frisse -130 C bedraagt. Aan dit oppervlak verzamelt zich dan een glinsterende “rijp” van bevroren zwaveldioxide. Maar Loki is warm en lijkt daardoor donker te zijn. Op infrarode golflengtes geeft de vulkaan echter een heldere gloed af. Sterker nog, Loki is verantwoordelijk voor ruim tien procent van de volledige thermische emissie dat afkomstig is van Io! Je zou kunnen zeggen dat Loki Patera de uitlaatpoort is van een complete maan 🙂

Maar waar komt die enorme activiteit eigenlijk vandaan? Io is namelijk qua grootte vergelijkbaar met onze maan en zou dus geologisch dood moeten zijn. Maar in tegenstelling tot de maan voelt Io de zwaartekracht van de grootste planeet van het zonnestelsel én van drie nabije grote manen! Die hierbij vrijkomende getijdenkrachten doen het inwendige van het maantje kneden, waarbij voldoende warmte wordt geproduceerd om talloze vulkanen aan te drijven. Helaas heeft Io geen plaattektoniek, waardoor het magma niet gemakkelijk naar het oppervlak kan stijgen. In plaats daarvan rijst het magma door lange pijpen naar het oppervlak, vergelijkbaar met het vulkanisme dat de eilanden van Hawai’i geproduceerd heeft. Veel van die pijpen zijn een tijdje actief en verstoppen dan weer, maar dat geldt niet voor Loki Patera. Hier lijkt het toevoerkanaal constant open te blijven! Dat betekent dat Loki steeds van uiterlijk verandert.

Na tientallen jaren van observeren hebben wetenschappers een patroon ontdekt. Het blijkt dat iedere 540 dagen een “golf” van helderheid ontstaat aan één van de uiteindes van het hoefijzervormige lavameer. Vervolgens draait deze golf tegen de klok in door het meer, ongeveer zoals een ruitenwisser. Dit gaat met een snelheid van ongeveer één kilometer per dag. Net toen wetenschappers dachten het gedrag van Loki te kunnen voorspellen, stopte het hele proces in 2002. Vervolgens ging het in 2009 weer verder, maar dit keer met de klok mee. Dat is zeer toepasselijk gedrag voor een vulkaan die vernoemt is naar de bedrieger van het Noorse pantheon! Wellicht heeft een verandering in de samenstelling van het magma geleid tot de pauze en heeft een nabije uitbarsting vervolgens de ‘verkeerde’ kant van het meer getriggerd.

Hoe dan ook, op aarde komen lavameren van dergelijke grote niet meer voor. Heel vroeger misschien wel, toen onze planeet nog jong en vurig was, maar die tijd ligt miljarden jaren achter ons. Dat is misschien maar goed ook. Maar Loki Patera laat zien dat de oude volksverhalen wel degelijk een kern van waarheid bevatten. Een vulkaan kan werkelijk een portaal naar een andere wereld zijn!

Bron: New Scientist

Share

Speak Your Mind

*