19 maart 2024

Rode oersterrenstelsels zijn goud waard voor sterrenkundigen

X-ray: NASA/CXC/MTA-Eötvös University/N. Werner et al.; Illustration: NASA/CXC/M.Weiss

Nieuw onderzoek gedaan met NASA’s Chandra röntgen ruimtetelescoop laat zien dat zwarte gaten in kleine, maar massieve sterrenstelsels, die bekend staan als “rode nuggets” (nuggets staat voor juwelen, goudklompjes), de stervorming flink hebben afgeremd. De resultaten van het onderzoek suggereren dat een aantal van die roodgekleurde sterrenstelsels een deel van de onbenutte stellaire brandstof kan hebben gebruikt om hun centrale superzware zwarte gaten te laten opgroeien tot enorme afmetingen.

Rode nuggets zijn overblijfselen van de eerste massieve sterrenstelsels die gevormd zijn binnen één miljard jaar na de oerknal. Terwijl de meeste rode nuggets botsten en samenklonterden met andere stelsels, bleef een klein aantal alleen over. Deze relatief ongerepte rode ‘klompjes’ kunnen astronomen gebruiken om te kijken hoe de sterrenstelsels en het superzware zwart gat in hun centrum zich in geïsoleerde toestand ontwikkelen in de loop van de miljarden jaren.

Met Chandra bestudeerden de sterrenkundigen het hete gas in twee van deze geïsoleerde rode nuggets, Mrk 1216 (te zien op de inzet op de afbeelding bovenaan), en PGC 032673, gelegen op slechts 295 miljoen resp. 344 miljoen lichtjaar afstand – relatief dichtbij en daarom gemakkelijk te bestuderen. Het gas in de stelsel wordt tot zulke hoge temperaturen verhit dat het veel röntgenstraling uitzendt. Aan de hand van de kenmerken van dat gas kan men meer te weten komen over de activiteit van de superzware zwarte gaten in de centra van de rode nuggets. De zwarte gaten, die pakweg vijf miljard keer zo zwaar als de zon zijn, verhinderen de stervorming in hun omringende sterrenstelsels. Dat doen ze door het verhitten van het gas, zodat het gas niet genoeg kan afkoelen – een belangrijke voorwaarde voor de vorming van sterren. Het ongebruikte gas valt vervolgens terug naar het zwarte gat en dat wordt daardoor steeds zwaarder.

Op 1 juli zal dit artikel verschijnen in de Monthly Notices of the Royal Astronomical Society over het onderzoek. Bron: Chandra.

Share

Speak Your Mind

*