Over stofschijven en array’s

Gisteravond heeft Michiel Hogerheijde een lezing gehouden bij sterrenkundevereniging Christiaan Huygens over de waarnemingen van vorming van sterren en hun planetenstelsels. Geïntroduceerd door vice-voorzitter Peter Boot ^[1]Huygens mist eventjes een voorzitter na de afgelopen algemene ledenvergadering. begon Hogerheijde z’n presentatie, waarin het voor de pauze met name ging over de waarnemingen aan wolken van gas en stof en na de pauze over de zogenaamde array’s van radiotelescopen, batterijen van meest kleine radiotelescopen die hoog in de bergen microgolfstraling proberen op te vangen. Die interstellaire wolken van gas en stof zijn grotendeels koud en zenden daarom vooral microgolfstralen uit. Worden ze warmer door inkrimping dan gaan ze ook infraroodstraling uitzenden. Die straling wordt al jaren gedetecteerd door satellieten, zoals de IRAS en Spitzer. Vanaf het aardoppervlak is infraroodstraling niet te zien, doordat de dampkring dat licht blokkeert.  In visueel licht zien we dergelijke wolken donker afsteken tegen de achtergrond, zoals Lynds 1014 op de bovenste foto, maar Spitzer kijkt daar met z’n infraroodogen dwars doorheen en ziet dan wel degelijk objecten opgloeien, vermoedelijk proto-sterren (onderste foto). Voor koudere wolken volstaan de infraroodsatellieten niet, maar moeten sterrenkundigen de microgolfstraling proberen te ontdekken. Dat kan vanaf hoge bergtoppen met een soort van radiotelescopen, want microgolven kunnen tot een bepaalde hoogte door de dampkring heen.

Vandaar dat Hogerheijde na de pauze met name voorbeelden liet zien van array’s van radiotelescopen, zoals de Atacama Large Millimeter Array (ALMA), een internationaal project dat gestationeerd gaat worden in de Atacama woestijn in Chili op 5.000 meter boven zeeniveau. 66 Supergekoelde radiotelescopen die daar vanaf 2012 gaan proberen om microgolfstraling met een frequentie tussen de 600 en 720 gigahertz op te vangen. Daarmee hoopt men met name de stofschijven goed in beeld te kunnen krijgen die om pas geboren sterren heen draaien en waar zich planeten in vormen. Hogerheijde vertelde dat men hoopt om stofschijven met donkere ringen of gaten te zien, hetgeen duidt op gevormde planeten die het stof in die schijven als een stofzuiger aan het schoonvegen zijn. Eh… volgens mij is zo’n stofschijf mét gat onlangs al gevonden. Maar dat heb ik maar even niet tegen Hogerheijde gezegd. 😉