Zwart gat nr. 1 trekt al 45 jaar de aandacht

Vijfenveertig jaar geleden werd Cygnus X-1 geïdentificeerd als een zeer sterke bron van röntgenstraling. Zoals de naam al doet vermoeden ligt het object in het sterrenbeeld Zwaan, 6.000 lichtjaar van ons verwijderd, al was de exacte bron in de jaren zestig niet bekend. In 1971 werd met behulp van de Westerbork Synthese Radiotelescoop (WSRT) ook radiostraling afkomstig van Cygnus X-1 ontdekt en pas toen kon de preciese lokatie ^[1]Voor de liefhebbers: rechte klimming = 19^h 58^m 21,6756^s declinatie = +35° 12″05,775. worden vastgesteld. Toen werd duidelijk dat Cygnus X-1 eigenlijk een dubbelster is: de zichtbare component is de zeer zware, blauwe ster AGK2 +35 1910, ook wel HDE 226868 genoemd. De andere, niet zichtbare component, is een zwart gat dat tien zonmassa’s zwaar is. De waargenomen röntgenstraling ontstaat doordat gas uit de grote ster in het zwarte gat wordt gezogen, daarbij een accretieschijf vormend. Hierin wordt de massa zo sterk versneld dat deze röntgenstraling gaat uitzenden. Cygnus X-1 is de eerste röntgenbron die als zwart gat is geïdentificeerd, hetgeen tot nu toe tot meer dan duizend wetenschappelijk artikelen heeft geleid. Jazeker, duizend artikelen! Onlangs hebben ook de röntgensatellieten Chandra en XMM-Newton hun vizier op Cygnus X-1 gericht en daar kwam uit naar voren dat het zwarte gat opmerkelijk langzaam roteert. Dat doet vermoeden dat Cygnus X-1 het resultaat is van een vreemde supernova-explosie. Maar hoe dat precies gegaan is weet men niet. Met andere woorden: er zullen nog véle artikelen over zwart gat nummer 1 volgen. Bron: Chandra.