28 maart 2024

Sterrenkundigen zien zeldzame geboorte van een zware ster

Credit: ESO/L. Calçada/M. Kornmesser

Een team van sterrenkundigen onder leiding van de Amsterdamse promovendus Lucas Ellerbroek heeft het – zeldzame – geboorteproces van een zware ster blootgelegd. Met de spiksplinternieuwe spectrograaf X-shooter op ESO’s Very Large Telescope (VLT) in Chili, is een zich nog vormende zware ster waargenomen, diep verborgen in een stervormingsgebied in de richting van het sterrenbeeld Vela (Zeilen). Aanvullende waarnemingen met Sinfoni, een ander instrument op de VLT, hebben het bestaan bevestigd van een gasschijf rond de ster, en materie blazende straalstromen loodrecht daarop. Het resultaat is op 1 mei 2011 verschenen in het vakblad Astrophysical Journal Letters. Hoe sterren precies worden gevormd is een van de belangrijkste onopgeloste vraagstukken in de hedendaagse sterrenkunde. Met name de vorming van zware sterren (zo’n 10-100 keer zo zwaar als de zon) is een groot raadsel. Dit komt doordat zware sterren zeldzaam zijn – slechts 1 op de 10.000 sterren is een zware ster – en maar kort leven: een paar miljoen jaar tegen 10 miljard jaar voor de zon.

Het vormingsproces gaat ongeveer 100 keer zo snel. Jonge zware sterren zijn bovendien slecht te vinden doordat ze zich diep in het binnenste van enorme gas- en stofwolken bevinden die zo goed als ondoordringbaar zijn voor zichtbaar licht. Met X-shooter, de gevoeligste spectrograaf ter wereld, is het toch gelukt om het sterk verzwakte zichtbare licht van een zich vormende zware ster waar te nemen. Met Sinfoni is vervolgens een foto gemaakt waarop de straalstromen duidelijk zichtbaar zijn in nabij-infrarood licht, dat iets gemakkelijker doordringt in stofwolken (zie afbeelding hieronder).

SINFONI-afbeelding van het stervormingsgebied, waarin de kleuren verschillende soorten interstellair gas aangeven. De ster en zijn (paars gekleurde) straalstromen zijn aangegeven met het pijltje. Rechts: Detail van hetzelfde gebied; de kleuren geven de snelheid van het gas aan. Te zien is dat het met honderden kilometers per seconde in twee richtingen van de ster af stroomt (Ellerbroek et al. 2011, ApJ, 732, L9). Credit: ESO/Ellerbroek et al.

Bij de vorming van een lichte ster komt het materiaal via een langzaam ronddraaiende schijf gedeeltelijk op de ster terecht; de rest verdwijnt via straalstromen uit het systeem. De vraag is of dit scenario ook van toepassing is op zwaardere sterren. De nieuwe waarnemingen lijken dit laatste te bevestigen, al gaat het er allemaal veel sneller en heftiger aan toe. “Uit het X-shooter-spectrum leren we dat het materiaal in de straaltstroom in twee tegenovergestelde richtingen van de ster af beweegt. Als we de snelheden van dit materiaal meten en herleiden naar de bron, krijgen we informatie over de manier waarop de ster zich in het verleden heeft gedragen”, legt promovendus Lucas Ellerbroek uit. “We bedrijven een soort sterren-archeologie. Zo zien we dat het vormingsproces niet geleidelijk, maar met horten en stoten verloopt.” Samen met prof. Lex Kaper is Ellerbroek een van de eersten die X-shooter mochten gebruiken. Kaper: “X-shooter is de eerste van een nieuwe generatie instrumenten op de VLT. Waar je vroeger het spectrum opgedeeld in kleine stukjes moest waarnemen, kunnen we het nu van het ultraviolet tot en met het infrarood (300 – 2500 nm) in één keer vastleggen. Dat is vooral handig voor dit soort objecten, waarvan je van tevoren niet weet wat er allemaal in het spectrum kan opduiken”. Bron: NOVA + NRC-Handelsblad, 5 mei 2011.

Share

Comments

  1. Beste,

    Wij hebben vrienden die ervan overtuigd zijn dat Planeet X tussen dit en 2012 het leven op aarde volledig zal verstoren. Ze hebben hier op internet al heel veel 'bewijzen' gevonden. Ze zijn daardoor zo in de ban dat ze nu hun leven totaal gaan omgooien, om zich in de toekomst te kunnen wapenen tegen al het komende onheil. Nu voor elk van die bewijzen, vind je voldoende info die die bewijzen zouden kunnen weerleggen, waar ik echter geen antwoord op vind, is het bewijs dat ze aanvoeren adhv hun zonnewijzer. De aarde zou al onder invloed staan van planeet X, waardoor ze ook op hun zonnewijzer afwijkingen kunnen zien. Hun zonnewijzer geeft effectief voor hetzelfde uur op opeenvolgende dagen ruime verschillen in schaduw (de lengte van de schaduw verschilt, en de schaduw verschuift soms aanzienlijk van dag op dag). Hebben jullie hier een plausibele verklaring voor? Of geloven jullie, als sterrenkundigen, ook in die onheil brengende planeet X?

    Alvast bedankt voor jullie antwoord

    HD

  2. Beste HD, doemverhalen over het einde der wereld zijn al zo oud als de menschheidt. Het is ook precies wat je zegt: al die bewijzen van aanstaande rampspoed kunnen makkelijk weerlegt worden. Het argument van die zonnewijzer ken ik niet. Heb je een link naar een site waar dat zogenaamde 'bewijs' van de veranderende schaduw van de zonnewijzer – door de invloed van de naderende planeet X – te vinden is?

Speak Your Mind

*