29 maart 2024

Röntgensterrenkunde met de XMM-Newton

Jelle de Plaa bij Chr. Huygens

Gisteravond was Jelle de Plaa – sterrenkundige werkzaam bij Stichting Ruimteonderzoek Nederland (SRON) – bij sterrenkundevereniging Chr. Huygens om te vertellen over “het heelal in röntgenstraling”. De Plaa doet promotie-onderzoek naar de samenstelling van het hete gas in clusters van melkwegstelsels en wat daaruit op te maken valt over de grote supernova-explosies die de elementen vormden waar wij uit bestaan. Dat gebeurt onder andere met de Europese satelliet XMM-Newton, welke in röntgenlicht kan kijken en die samen met z’n Amerikaanse collega-satelliet Chandra het merendeel van het röntgenonderzoek voor z’n rekening neemt. OK, er is nog een Japanse satelliet – Suzaki geheten – maar daar horen we afgezien van een enkele Astroblog weinig van en vanaf de aarde kunnen we röntgenstraling helemaal niet waarnemen, omdat die straling (gelukkig) niet door de atmosfeer doordringt. Voor die XMM-Newton (voluit de “X-ray Multi-Mirror Mission – Newton“; yep, dat laatste is genoemd naar Isaac Newton) heeft het SRON een instrument ontwikkeld, de RGS reflectietraliespectrometer, die in twee röntgentelescopen ingebouwd zit en die je hieronder afgebeeld ziet:

Credit: SRON

Met de spectrometer kan men heel precies de spectra meten van heet gas in ver verwijderde clusters, die de sterrenkundigen – zoals Jelle de Plaa – heel nauwkeurig vertellen welke chemische samenstelling dat gas heeft. Zo komen er allerlei zware elementen voor, zoals calcium, zuurstof, ijzer en nikkel, die er in terecht zijn gekomen door ‘vervuiling’ door supernovae. De Plaa liet zien welke resultaten daarbij allemaal behaald zijn en hoe steeds meer duidelijk is geworden dat in de evolutie van die clusters donkere materie een zeer belangrijke rol speelt. Die donkere materie is zelf niet zichtbaar, maar de effecten ervan zijn wel meetbaar, onder andere door naar de snelheid van sterrenstelsels in zo’n cluster te kijken en door de zogenaamde lenseffecten te meten, de verbuiging van erachter liggende stelsels door voorgrondstelsels. Al met al een boeiende lezing van De Plaa, al kwamen er naar mijn bescheiden mening iets te vaak dezelfde plaatjes in de herhaling naar voren.

 

Share

Speak Your Mind

*