28 maart 2024

Korte en lange gamma bursts

Loonen tijdens z’n lezing bij Huygens

Ik spreek zelf al jaren van gammaflitsers, maar Jos Loonen hanteerde gisteravond tijdens z’n lezing bij sterrenkundevereniging Chr. Huygens telkens de term gamma bursts of gamma ray bursts. Ach, het beestje moet een naam hebben, nietwaar? Met uw goedkeuring blijf ik zelf spreken over gammaflitsers – vaderlandschlievendt als ick ben. In z’n lezing ging Loonen in op de geschiedenis van de waarnemingen aan de gammaflitsers, die per toeval in 1967 startte door de Amerikaanse Vela-satellieten, die bedoeld waren om eventuele Russische kernproeven in de atmosfeer in de gaten te houden, maar die onverwachts kortstondige gammapulsen uit de ruimte zagen. Toen duidelijk werd dat de GRB’s – gamma ray bursts – een kosmische en geen menselijke oorsprong hebben ging men satellieten bouwen die speciaal voor de waarneming ervan bedoeld waren. Gammastraling is zeer energetisch en dringt – gelukkig maar – niet door in de dampkring van de aarde, vandaar de noodzaak van satellieten. Het navolgende onderzoek van een hele vloot aan satellieten, zoals Compton, BeppoSax, Swift en recent Fermi, laat zien dat er twee soorten gammaflitsers zijn, de korte  (< 2s) en lange (> 2s). Uit de waarnemingen van de zogenaamde afterglow van gammaflitsers in andere delen van het electromagnetische spectrum, optisch, ultraviolet en röntgen, komt naar voren dat ze verbonden zijn aan sterrenstelsels. Loonen schetste de twee modellen die er zijn voor de twee varianten van de gammaflitsers: de korte ontstaan vermoedelijk door de botsing van twee neutronensterren, de lange door zogenaamde hypernovae of collapsars, waarbij de kern van een zeer zware ster ineenstort tot een zwart gat en dan vervolgens in twee bundels of straalstromen gammastraling uitzend. Staat de aarde in de richting van zo’n bundel dan zien we de gammaflitser, anders niet. In ieder sterrenstelsel schijnt eens per 100.000 jaar een gammaflitser te kunnen opdoemen en de vraag van de geïnteresseerde luisteraars gisteravond wat er dan gebeurt met ons op aarde. Een ster als Eta Carina is zo’n doem-kandidaat van een zware ster die mogelijk in de recente toekomst kan ontploffen en er zijn vermoedens dat de massa-extinctie die tijdens het Ordovicium > Siluur (444 miljoen jaar geleden) plaatsvond ontstaan is door een nabije gammaflitser. Afijn, om een lang verhaal kort te maken: het was een leuk en boeiend avondje bij Huygens.

 

Share

Speak Your Mind

*