28 maart 2024

Röntgen-nova wijst Swift op stellair zwart gat vlakbij centrum van de Melkweg

Swift J1745-26. Rechtsboven staat de bekende röntgenbron Scorpius X-1, ook een stellair zwart gat. Credit: NASA/Goddard Space Flight Center/S. Immler and H. Krimm

Half september is door de Amerikaanse Swift-satelliet een uitbarsting van enkele dagen waargenomen in het röntgengebied van de electromagnetische straling. Het object dat die uitbarsting veroorzaakte wordt Swift J1745-26 genoemd, hetgeen wijst op de locatie aan de hemel, een paar graden verwijderd van de kern van de Melkweg. Swift’s Burst Alert Telescope (BAT) zag 16 september twee keer een opvlamming op die plek, gevolgd door een piek op 18 september, toen Swift J1745-26 in röntgenlicht net zo helder was als de Krabnevel (M1). Men denkt met Swift J1745-26 een zeldzame röntgen-nova te hebben ontdekt, een nova die afwijkt van de gewone nova. Normaal gesproken ontstaat een nova als een witte dwerg een uitbarsting meemaakt. Röntgen-nova daarentegen zijn uitbarstingen van neutronensterren of zwarte gaten. In het geval van Swift J1745-26 is dat een zwart gat. Een stellair zwart gat welteverstaan, het restant van het turbulent leven van een zware ster. Het zwarte gat van Swift J1745-26 heeft nog een begeleider, een gewone ster. Daar wordt door de gravitatiekracht materiaal vandaan geslurpt en dat stapelt zich op in een accretieschijf rondom het zwarte gat. Normaal gesproken zend zo’n schijf geleidelijk een zachte en constante gloed van röntgenstraling uit. Maar bij Swift J1745-26 moet er iets misgegaan zijn: kennelijk is het materiaal niet in de binnenste regionen van de accretieschijf terechtgekomen, maar is het daarbuiten opgestapeld. Plotseling is er iets van een soort kosmische dijkdoorbraak gebeurd en kwam al dat materiaal in één keer in de accretischifj terecht, met de uitbarsting in hard röntgenlicht – met energieën van meer dan 10.000 eV, duizenden keren krachtiger dan optisch licht –  als gevolg. Hieronder een video over de ontdekking van de röntgennova annex stellair zwart gat Swift J1745-26.

Bron: Universe Today.

Share

Comments

  1. Olaf van Kooten zegt

    Een rontgennova? Kijk zo leer je nog eens wat, daar had ik dus na 7 jaar astrobloggen nog niet van gehoord! Maareeeh….moet er bij een ‘nova’ niet per definitie sprake zijn van een thermonucleaire explosie?

  2. Ik geloof dat ik er inderdaad nog niet eerder over geblogd heb en da’s ook niet zo heel vreemd. “Bright X-ray novae are so rare that they’re essentially once-a-mission events and this is the first one Swift has seen,” aldus Neil Gehrels (Goddard Space Flight Center). En dat geeft het al aan, zo’n once-a-mission-event. Ja, de gewone nova zijn inderdaad thermonucleaire explosies, die plaatsvinden op witte dwergen. Maar deze röntgen-nova zijn geheel anders.

  3. Olaf van Kooten zegt

    Okee, maar dan zou je het eigenlijk geen ‘nova’ moeten noemen. Al denk ik dat het woord nova twee verschillende betekenissen kan hebben. De officiele betekenis, waarbij een nova een thermonucleaire explosie is van een degeneratief stellair object (meestal een witte dwerg). En de informele betekenis, waarbij ‘nova’ gewoon ieder kosmisch object kan zijn, dat normaal onzichtbaar is, plotseling veel helderder wordt en daarna weer uitdooft. De rontgennova is dan een nova in de informele zin van het woord.

  4. Ja, laten we het inderdaad maar op die tweede informele betekenis houden. Da’s ook de historische betekenis, als ‘nieuwe ster’, die aan de hemel verschijnt. En Swift J1745-26 verscheen een paar dagen als nieuwe ster aan de hemel, al konden we dat niet met onze eigen ogen aanschouwen.

Speak Your Mind

*