29 maart 2024

Het sprookje van de quasar en de verdwenen sterren

Artistieke impressie van de quasar uit het onderzoek. De superheldere quasar is goed zichtbaar – het onderliggende sterrenstelsel helemaal niet. Credit: NASA/ESA/G.Bacon, STScI.

Astronomen hebben gebruik gemaakt van de Hubble-ruimtetelescoop om één van de verste en helderste quasars te onderzoeken. De astronomen waren vervolgens verbaasd door hetgeen dat ze niét konden aantreffen: het onderliggende sterrenstelsel dat de voedingsbron vormt voor de quasar. De beste verklaring is dat het sterrenstelsel zo stoffig is, dat alle sterren aan het oog worden onttrokken.Alle sterrenstelsels, behalve de allereersten, bevatten stof – het vroege universum was stofvrij, totdat de eerste generaties van sterren stof zijn gaan produceren door middel van kernfusie. Nadat deze sterren hun laatste adem uitbliezen, is dit stof door het universum verspreidt. Het licht van de quasar uit het onderzoek is uitgezonden in het vroege universum – minder dan één miljard jaar na de oerknal. Het was eerder al bekend dat deze quasar stofrijk was, maar toch zijn de onderzoekers nu verbaasd door het feit dat geen enkele ster zichtbaar is rondom de quasar. Quasars (hetgeen staat voor quasi-stellar object) zijn eigenlijk de superheldere kernen van verre sterrenstelsels. Iedere quasar dankt zijn helderheid aan de enorme hoeveelheid materie dat in zijn supermassieve zwarte gat valt. Een deel van deze materie wordt weer uitgezonden in de vorm van twee bipolaire straalstromen. Hoewel wel meer sterrenstelsels dit hebben, is de straalstroom van een quasar onvoorstelbaar krachtig. Als zo’n straalstroom precies op de aarde gericht staat, is de helderheid ervan zo groot dat we de rest van het stelsel nauwelijks kunnen zien.

De superstoffige quasar uit het onderzoek. Credit: NASA/ESA/M. Mechtley, R. Windhorst, Arizona State University.

De onderzoekers speculeren dat de quasar uit het onderzoek een paar zonnemassa’s per jaar verorbert. Vermoedelijk is de eetlust van de quasar vroeger nog groter geweest. De geschatte massa van het zwarte gat is namelijk 3 miljard zonnemassa’s, terwijl de leeftijd een paar honderden miljoen jaar bedraagt. Om in zo’n relatief korte tijd zo geweldig massief te worden, zijn heel wat zonnemassa’s aan voedsel benodigd. De quasar is geïdentificeerd door middel van de Sloan Digital Sky Survey, de grootste ‘kaart’ van het heelal ooit gemaakt. Er zijn slechts een handvol van deze superverre, superheldere quasars bekend. Aanvullende observaties op sub-millimeter golflengtes hebben uitgewezen dat de quasar bijzonder stofrijk is. Hoe stofrijk precies, kon niet worden vastgesteld.Vervolgens heeft men Hubble gebruikt om de quasar beter te bekijken. Het resultaat is opmerkelijk: rondom de quasar kon helemaal geen sterlicht worden opgevangen. Blijkbaar is het gehele onderliggende sterrenstelsels aan het oog ontrokken. Dat is vreemd: zelfs bij superstoffige sterrenstelsels in het lokale universum breekt altijd wel wat sterlicht door het stof heen. Je zou kunnen zeggen dat in het onderliggende sterrenstelsel een bosbrand woedt dat zoveel rook veroorzaakt, dat je letterlijk geen enkele boom in het bos kan onderscheiden. Bron: NASA.

Share

Comments

  1. Er is nog een mogelijkheid, namelijk dat er helemaal geen sterrenstelsel IS. De beroemde astronoom Halton Arp verbreidt deze opvatting al decennia lang. Zie http://www.haltonarp.com/articles/origins_of_quasars_and_galaxy_clusters maar ook http://scientopia.org/blogs/galacticinteractions/2011/01/14/one-of-astronomys-pet-crackpot-theories-non-cosmological-quasar-redshifts/ . Op de laatste site wordt Arp afgeschilderd als een crackpot maar dat is onjuist. Arp is een zeer belangrijk astronoom die het, net als zijn opponenten, mis kan hebben.

  2. Halton Arp is met zijn standpunt een eenzame in de woestijn, kan je volgens mij toch wel stellen. In de jaren zestig kon je zijn opvatting dat quasars worden uitgeworpen door actieve sterrenstelsels nog huldigen dankzij de gebrekkige waarnemingen. Maar door de komst van de grote telescopen als Hubble, VLT en Keck kunnen we toch wel stellen dat quasars echt de kernen van actieve sterrenstelsels zijn. Zie http://en.wikipedia.org/wiki/Halton_Arp#Critics voor dit onderwerp. Dat Arp als een crackpot wordt afgeschilderd keur ik overigens af. Zijn atlas van bijzondere en merkwaardige objecten is erg waardevol en hij heeft veel goeds gedaan voor de sterrenkundige gemeenschap.

  3. Olaf van Kooten zegt

    Bovendien, hoe komt zo’n quasar dan aan zijn brandstof? Okee, hij zou van een intergalactische gaswolk kunnen snoepen, maar dat verklaart niet hoe de quasar in zo’n korte tijd zo massief kon worden.

  4. Leuk dat jullie reageren. Het bewijs tegen Arps lokale correlatie theorie vind ik toch wel overtuigend. En er is volgens het artikel onafhankelijk bewijs voor stof dus is het waarschijnlijk dat er een stelsel is.

  5. Hihi, je lijkt wel verbaasd te zijn dat we reageerden.

Speak Your Mind

*