Site pictogram Astroblogs

Vulkanisme op Jupitermaan vanaf aarde waargenomen

Credit: NASA/JPL/USGS

De vulkanisch hyperactieve “pizzamaan” Io. Credit: NASA / JPL / University of Arizona

Het bekijken van vulkanische activiteit zou altijd van een afstand moeten gebeuren, maar een groep van Californische onderzoekers heeft een manier gevonden om dit vanuit huis te doen. Dat is wel zo veilig, maar wat echt bijzonder is: het gaat niet om aardse vulkanen, maar om vulkanen op de Jupitermaan Io. Door gebruik te maken van een combinatie van aardse telescopen en archiefgegevens hebben ze 40 ‘snapshots‘ gemaakt van vulkanische activiteit op Io, waarbij details van 100 kilometer zichtbaar zijn.

Io, de binnenste grote maan van Jupiter, is een vulkanisch pretpark van belachelijke proporties. Het maantje is veruit het meest vulkanisch actieve object in het zonnestelsel. Het maantje is uitgebreid bestudeerd door de Galileo-sonde, maar die missie is in 2003 beëindigd. De komende missie naar het Jupiter-stelsel staat pas rond 2030 gepland. Dat betekent dat er tussen 2003 en 2030 een enorm gat in onze gegevens ontstaat. Nu hebben onderzoekers van SETI daar een stokje voor gestoken: zij hebben een manier gevonden om de vulkanische activiteit op Io vanaf de aarde in de gaten te houden.Vulkaanerupties op Io zijn niet waarneembaar met klassieke telescopen. Io is immers een relatief klein object (ongeveer zo groot als onze maan), op relatief grote afstand (ongeveer 4,2 keer de afstand tussen aarde en de zon). Vandaar dat men voorheen gebruik heeft gemaakt van onbemande ruimtesondes om details op Io in beeld te brengen.

Waarnemingen van de vulkanen op Io tussen 2004 en 2007. Credit: F. Marchis

Gelukkig staat de techniek niet stil. Dankzij een techniek dat adaptieve optiek wordt genoemd, kan het verstorende effect van de aardatmosfeer worden opgeheven. Hierdoor ontstaat een veel scherper beeld. Bovendien wordt adaptieve optiek steeds verder verbeterd, waardoor astronomen de vulkanen op Io nu vanaf de aarde kunnen observeren. Hierbij zijn details zo klein als 100 kilometer zichtbaar.Uit de nieuwe waarnemingen zijn verschillende dingen naar boven gekomen. Ten eerste blijkt dat de uitbarstingen op Io een periodiek karakter hebben. Een goed voorbeeld is de vulkaan Tvashtar – die was bijzonder actief van november 1999 tot februari 2001, en nogmaals van april 2006 tot september 2007. Dat betekent dat de magmakamers op Io steeds weer aangevuld moeten worden, voordat deze opnieuw kunnen uitbarsten. Dankzij de waarnemingen zijn de exogeologen dus in staat geweest om de modellen van het inwendige van Io bij te schaven. Ten tweede blijkt dat Io sinds september 2010 opvallend rustig is, met relatief weinig vulkanische activiteit.

Een relatief rustige Io in 2010 en 2011. Credit: F. Marchis

Ruimtesondes zijn altijd slechts in staat geweest om Io voor korte tijd te observeren: Voyager voor een paar maanden, Galileo voor een paar jaar en New Horizons voor een paar dagen. Dankzij observaties vanaf de aarde kunnen de vulkanen op Io gedurende een lang tijdsbestek in de gaten gehouden worden. Zo ontstaat een gedetailleerde tijdlijn van de vulkanische activiteit van de kleurrijke Jupitermaan.De technologische ontwikkelingen gaan intussen gestaag verder. De nieuwste generatie telescopen zullen een oplossend vermogen hebben dat gelijk is aan dat van sondes die langs Io vliegen. Vanaf dat moment kan onze kennis van Io toenemen zonder gebruik te maken van peperdure ruimtesondes. Bron: SETI.

FacebookTwitterMastodonTumblrShare
Mobiele versie afsluiten