Even een verduidelijking van termen als meteoriet, meteoroïde en planetoïde
Arie Nouwen
Fragmenten van een meteoriet die bij Tsjeljabinsk is gevonden. Credit: Didier Descouens/Wikipedia.
De meteoriet die 15 februari 2013 boven Tsjeljabinsk explodeerde. Credit: RIA NovostiI/SPL
De laatste dagen zien we regelmatig termen voorbij vliegen als meteoriet, meteoroïde, vuurbol, meteoor en planetoïde – ha, voorbij vliegen, what’s in a name. De gebeurtenis van de meteoriet die boven Tsjeljabinsk in Rusland in de lucht explodeerde en de passage van de planetoïde 2012 DA14 waren daar uiteraard debet aan. Een goed moment om even wat termen die gebruikt worden te verduidelijken:
Een ruimterots die naar de aarde komt en die nog niet in de atmosfeer gedoken is heet een meteoroïde als het kleiner dan een meter in middellijn is en een planetoïde of asteroïde als ‘ie groter is. Je hoort ook wel een spreken van mini-planetoïden, om onderscheid te maken met de ‘echte’ planetoïden die vele honderden meters of zelfs kilometers groot zijn, maar een goede definitie van mini-planetoïden ben ik nog niet tegengekomen. De laatste schatting van de Tsjeljabinsk-meteoriet was dat deze 17 meter in diameter was en van 2012 DA14 wordt de omvang op 45-50 meter geschat. Beiden zijn dus planetoïden, nou ja de eerste wás een planetoïde.
Als een stofdeeltje, steentje of rots in de atmosfeer terecht komt wordt het door de atmosfeer afgeremd. Door de enorme wrijvingskrachten die hierbij ontstaan wordt het deeltje uiteengerukt tot losse moleculen en “verdampt” het als het ware volledig. De wrijvingskrachten doen bovendien ook de omringende lucht oplichten, zoals een elektrische stroom het gas in een buislamp. Er is dus een ionisatie van de omliggende luchtkolom. Het lichtspoor dat ontstaat wekt de illusie van een ster die zich plotseling snel verplaatst of naar beneden valt, vandaar ook de benaming vallende ster. Sterrenkundigen spreken van een meteoor.
Als de meteoor helderder is dan de helderste planeet aan de hemel – da’s de planeet Venus, die van magnitude -4 kan zijn – dan spreken we van een vuurbol.
Als de helderheid nóg helderder is – magnitude -14, da’s iets helderder dan de Volle Maan – dan spreken we van een bolide. De Tsjeljabinsk-meteoriet was op een gegeven moment zelfs helderder dan de zon – die ongeveer -27m is – dus die behoorde zeker tot de boliden.
Als de meteoor/vuurbol/bolide de helse tocht door de atmosfeer overleeft – of fragmenten er van – dan spreken we van een meteoriet. Daar lijkt in het geval van de Tsjeljabinsk-meteoriet sprake van te zijn, want in het nabijgelegen Chebarkul meer is een gat van zo’n zes meter in het ijs gevonden, waar aan fragment kan zijn ingeslagen. Op Ebay worden talloze Tsjeljabinsk-meteorieten te koop aangeboden, maar daar zullen vast talloze Russen tussen zitten die kiezels uit de voortuin verkopen.
