28 maart 2024

Messier Maandag – M13, de Grote Bolhoop van Hercules

M13 MM1

Welkom bij de volgende editie van Messier Maandag! Iedere week bespreken we een object uit de Messier-catalogus, een lijst van 110 deepsky-objecten die is opgesteld om verwarring met kometen te voorkomen.

Messier Catalogus

credit: Paul Gitto’s Messier Marathon.

M13 locatie

credit: Ethan Siegel, using Stellarium, available at http://stellarium.org/.

Deze week nemen we Messier 13 onder de loep, de Grote Bolvormige Sterrenhoop in het sterrenbeeld Hercules. Dit sterrenbeeld bevindt zich in de buurt van Vega, één van de helderste sterren aan de hemel. In deze tijd van het jaar is Hercules ’s avonds in het noordoosten te vinden.

Recht under de “oksel” van Hercules vindt je één van de helderste bolhopen aan de sterrenhemel, dat onder perfecte omstandigheden zelfs met het blote oog zichtbaar is!

M13 locatie2

credit: Ethan Siegel, using Stellarium, available at http://stellarium.org/.

Gezien door een kleine telescoop of een goede verrekijker, zal je vermoedelijk individuele sterren in de buitendelen kunnen onderscheiden, evenals een dichtere kern dat helderder en meer nevelig oogt.

M13 MM2

credit: Bryan Duke of http://thedukes.org/astro/pix.html.

M13 MM3

credit: Rainer Zmaritsch of http://www.deepfield.at/gallery/messier_13_l_24.html.

Messier 13 is, evenals de meeste bolhopen, oud: de geschatte leeftijd bedraagt 11,7 miljard jaar. Daarnaast bevat M13 zo’n 300.000 sterren, met een totale massa van anderhalf miljoen zonnen. De bolhoop heeft een middelmatige concentratie van sterren in het centrum (het behoort tot klasse V, waarbij I de hoogste kerndichtheid heeft, en VII de laagste).Messier 13 staat op een relatief korte afstand (22.000 lichtjaar) en bevindt zich in een relatief leeg gedeelte van de sterrenhemel – dat betekent dat de bolhoop erg groot oogt, ongeveer de helft van de diameter van de volle maan! Daarnaast is het mogelijk om vrijwel het gehele jaar spectaculaire foto’s van M13 te maken.Deze geweldige bolhoop heeft een diameter van 145 lichtjaar en bevat allerlei soorten sterren: vooral zonachtige sterren en rode- en witte dwergen – maar ook enkele blauwe treuzelaars (typich voor bolhopen) en rode reuzen. Op de volgende compositiefoto in meerdere golflengten zijn de verschillende soorten goed zichtbaar:

M13 MM4

credit: Tony and Daphne Hallas of http://www.astrophoto.com/.

M13 MM5

credit: Marco Burali, Tiziano Capecchi, Marco Mancini (Osservatorio MTM).

In de laatste eeuwen is onze kennis van het object spectaculair toegenomen. Edmond Hally (die de bolhoop in 1714 ontdekt heeft) omschreef M13 als volgt:“Dit is weinig meer dan een kleine vlek, maar kan met het blote oog zichtbaar zijn, als de hemel rustig is en de maan afwezig”.Laten we M13 eens vergelijken met ons gedeelte van de Melkweg. De afstand tussen de zon en de eerstvolgende ster bedraagt zo’n 4 lichtjaar. Als je de zon in de kern van M13 zou plaatsen, zouden er 100 sterren op minder dan 3 lichtjaar staan!

Foto’s van de Grote Bolhoop van Hercules zijn meestal in zichtbaar licht gemaakt, maar door de cluster op andere golflengten te observeren kunnen we andere zaken te weten komen. Zo is nabij-infrarood licht bijvoorbeeld beter om oudere, koelere sterren te zien – zoals onderstaande mozaiek van de 2-micron All Sky Survey goed laat zien:

M13 2MASS

credit: Two-micron All-Sky Survey, near-IR mosaic.

Zoals je ziet heeft de kern een ongelooflijke dichtheid. Sterker nog: als de zon zich hier zou bevinden, zouden er 1000 sterren aan de nachthemel staan die helderder stralen dan de helderste ster aan de huidige nachthemel: Sirius!We kunnen ook op andere golflengten kijken om te zien wat er nog meer te beleven is. Röntgenstraling laat zwarte gaten en sommige neutronensterren zien, UV-straling laat de locaties van de blauwe treuzelaars zien, ver-infraroord onthult de positie van het stervormende gas (dat, zoals verwacht, geheel ontbreekt in M13), terwijl radio de locaties van pulsars openbaart!

M13 wavelengths

credit: ROSAT, FOCA, DSS, Jason Ware, 2MASS, IRAS, and NVSS.

Ondanks de respectabele leeftijd van de cluster, bevat het een grote verscheidenheid aan sterren. Op onderstaande foto van de Sloan Digital Sky Survey (met kunstmatig versterkte kleuren) zijn rode reuzen, blauwe treuzelaars en zonachtige sterren prominent aanwezig.

M13 MM6

credit: Robert Lupton, The Sloan Digital Sky Survey.

Natuurlijk produceert de Hubble-ruimtetelescoop (zoals gewoonlijk) de beste plaatjes van de Grote Bolhoop van Hercules, dat op onderstaande foto de binnenkern (met een diameter van 36 lichtjaar) op de gevoelige plaat heeft vastgelegd:

M13 kern

credit: NASA, ESA, and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA).

Natuurlijk hebben Hubble-foto’s uit een geweldig hoge resolutie, waardoor het goed mogelijk is om in te zoomen om de binnenste vijf lichtjaar van de kern. Bedenk wel: als onderstaande foto gecentreerd zou zijn op de zon, zou alleen het zonnestelsel en het Alpha Centauri-stelsel zichtbaar zijn – en verder niets! Maar, in de Grote Bolhoop is dit een heel ander verhaal:

M13 kern closeup

credit: NASA, ESA and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA).

Ondanks het feit dat deze sterren 95% minder zware elementen bevatten dan de zon (en dus vermoedelijk geen levensvatbare werelden zoals het onze ondersteunen), heeft Messier 13 altijd tot de verbeelding gesproken. Zo heeft Kurt Vonnegut ooit gezegd:Ieder uur bevindt het zonnestelsel zich 69.000 kilometer dichterbij Bolhoop M13 in Hercules – en nog zijn er dwazen die beweren dat “vooruitgang” niet bestaat! Geniet dus van Messier 13, één van de helderste en meest spectaculaire objecten aan de nachthemel!

M13 MM7

credit: Gordon MacKay of http://www.mackayphotography.co.uk/messier_13.htm.

Nou, dat was dus de Grote Bolhoop van Hercules, het 13de object uit de Messier-catalogus. Hoewel deze serie pas begonnen is, vind je hieronder een lijst van alle voorgaande Messier Maandagen, inclusief die van vandaag:- M1, de Krabnevel (25 februari 2013) – M8, de Lagunenevel (4 maart 2013) – M13, de Grote Bolhoop van Hercules (11 maart 2013) Bron: Starts With A Bang.

Share

Speak Your Mind

*