Image credit: Patryk Kizny of http://kizny.com/astrophoto/messier-33-trialngulum-galaxy/.
Welkom bij de volgende editie van Messier Maandag! Iedere week bespreken we een object uit de Messier-catalogus, een lijst van 110 deepsky-objecten die is opgesteld om verwarring met kometen te voorkomen.
Image credit: Greg Scheckler, from his 2008 Messier marathon, where he nabbed 105/110.
Als je denkt aan onze Lokale Groep van Sterrenstelsels, dan denk je waarschijnlijk aan de Melkweg en Andromeda en daarna pas aan “de rest”. Niemand kan je dat kwalijk nemen: Andromeda staat op een afstand van slechts 2,5 miljoen lichtjaar en is het grootste en helderste uitgespreide object aan de nachthemel. Andromeda bevat zo’n
preide object aan de nachthemel. Andromeda bevat zo’n één biljoen sterren en is hiermee ruimschoots het grootste sterrenstelsel in onze omgeving, met de Melkweg als respectabele nummer 2.Maar heb je je wel eens afgevraagd wat het op twee-na-grootste sterrenstelsel in onze omgeving is?
Image credit: DoomWillFindYou of deviantART.
Geloof het of niet, onze Lokale Groep bevat nóg een sterrenstelsel dat zichtbaar is met het blote oog: de Driehoeksnevel, ook bekend als Messier 33. Je kunt ‘m op deze manier vinden – maar alléén op plaatsen met weinig lichtvervuiling (en dat zal in Nederland niet gemakkelijk zijn!).
Image credit: Ethan Siegel, using the free software Stellarium, from http://stellarium.org/.
In de vroege nacht zijn de heldere sterrenclusters Hyaden en Pleiaden prominent aanwezig. Als je een denkbeeldige lijn trekt van de Hyaden (met de heldere ster Aldebaran) naar de Pleiaden en deze lijn vervolgens doortrekt, dan kom je uit bij de heldere ster Mirach (in het sterrenbeeld Andromeda), niet ver van het heldere “duo” Hamal en Sheratan (in het sterrenbeeld Ram).
Image credit: Ethan Siegel, using the free software Stellarium, from http://stellarium.org/.
Hier bevindt zich het kleine sterrenbeeld Driehoek: vrijwel precies tussen Hamal-Sheratan en Mirach bevindt zich een uiterst zwak object, dat maar net zichtbaar is met het blote oog. Het is het enige Messier-object binnen dit sterrenbeeld, en als je ‘m daadwerkelijk kunt zien vormt dat het bewijs dat het goed donker is op jouw locatie.
Image credit: Bortle Dark-Sky Scale, generated with Stellarium.
Als de hemel donkerder is dan de overgang tussen substedelijk en landelijk (oftewel, een “4” op de Bortle-schaal), dan heb je een goede kans om ‘m te vinden! Bedenk wel dat een “4” op de Bortle-schaal zo’n beetje het maximaal haalbare is in ons dichtbevolkte kikkerlandje!Hoe dan ook, als je gebruik maakt van een goede verrekijker, dan zal je op deze positie een kleine “ring” van vijf sterren zien, met in het midden een vergelegen, nevelig object: de Driehoeksnevel! Hoewel het onvoorstelbaar zwak is, zal je de eerste keer dat je ‘m gezien hebt nooit vergeten.
Image credit: Ethan Siegel, using the free software Stellarium, from http://stellarium.org/.
Waarom is dat? Omdat dit een “klein wonder” van een sterrenstelsel is! Het bevat slechts 40 miljard sterren en heeft slechts tien procent van de massa van onze Melkweg. Toch is het de één na-helderste sterrenstelsel aan de noordelijke nachthemel, en dat komt vanwege de relatief korte afstand van 2,8 miljoen lichtjaar. Bovendien heeft het stelsel een inclinatie van 54 graden ten opzichte van ons gezichtspunt, waardoor we het stelsel vrijwel “van bovenaf” zien!
Image credit: Astrophotography by Alson Wong, http://www.alsonwongastro.com/.
Het enige nadeel is dat het stelsel dusdanig dichtbij staat, da het vrijwel noodzakelijk is om een lage vergroting te gebruiken als je het stelsel wilt waarnemen. Als je echter de tijd neemt, dan is het mogelijk om een heldere en spectaculaire kijk te hebben op onze naaste buur!
Image credit: Robert Gendler of http://www.robgendlerastropics.com/.
Omdat M33 zo dichtbij staat, hebben we niet alleen een spectaculaire kijk op dit sterrenstelsel, maar heeft het stelsel ons ook een belachelijke hoeveelheid sterrenkunde opgeleverd! Er zijn rode gebieden, die de locatie van stervorming markeren; er zijn prachtige spiraalarmen en vele miljarden sterren.
Image credit: Robert Gendler, Subaru Telescope (NAOJ).
Er zijn vele variabele sterren in dit sterrenstelsel, waardoor de afstand van 2,8 miljoen lichtjaar een heel nauwkeurige schatting is.
Image credit: Paul Mortfield, Stefano Cancelli.
Merk op dat één van de rode gebieden enorm is! Dit gebied staat bekend als NGC 604 en is het grootste en helderste stervormingsgebied in de gehele lokale groep!
Image credit: ESA/Hubble and NASA.
Het is zo’n 40 keer groter en 6000 keer helderder dan de Orionnevel en bevat zo’n 200 kandidaten voor een spectaculaire Type II supernova! Als dit stervormingsgebied zich in ons gedeelte van de Melkweg zou bevinden, dan zou het iedere ster en planeet overstralen.
Image credit: H. Yang (UIUC), HST, NASA.
Daarnaast is er (zoals zo vaak) veel meer te ontdekken door in meerdere golflengten te kijken.
Image credit: John Corban & the ESA/ESO/NASA Photoshop FITS Liberator.
Aan de hand van foto’s in zichtbaar licht hebben we vastgesteld dat dit stelsel geen centrale balk bevat. Daarnaast blijkt uit de beweging van individuele sterren dat M33 ook geen supermassief zwart gat in z’n centrum heeft. Sterker nog: als er een massief zwart gat zit, dan kan deze niet zwaarder zijn dan 1500 zonnemassa’s, terwijl supermassieve zwarte gaten meestal miljoenen tot miljarden zonnemassa’s wegen.Toch vinden er fascinerende dingen plaats in de Driehoeksnevel.
Image credit: NASA/JPL-Caltech, Spitzer Space Telescope.
De Spitzer Space Telescope heeft bovenstaande foto gemaakt van M33 in infrarood licht. Hierop zijn uitgestrekte stoflanen zichtbaar, niet lang niet altijd uitijnen met de spiraalarmen. Aan de hand van een reconstructie van zwakke infraroodsignalen heeft men vastgesteld dat Andromeda (M31) en M33 in het verleden lang elkaar heen moeten zijn “gevlogen” en elkaar verstoord hebben.Sterker nog: we denken dat de Melkweg, Andromeda én de Driehoeksnevel uiteindelijk zullen samensmelten tot één groot sterrenstelsel. Volgens het meest waarschijnlijke scenario zullen Andromeda en M33 eerst met elkaar gaan samensmelten en 2 miljard jaar later pas met de Melkweg.
Image credit: GALEX / NASA / JPL-Caltech.
De ultraviolette ogen van de GALEX-ruimtetelescoop laten de locatie van heldere, blauwe (en dus jonge) sterren zien en daar zit de Driehoeksnevel vol mee! De spiraalarmen zijn prima zichtbaar in ultraviolet, maar de centrale “verdikking” waar we vertrouwd mee zijn lijkt geheel te ontbreken.Messier 33 heeft ook helemaal geen centrale verdikking, maar er vindt wel iets verdachts plaats in het centrum. Dat weten we dankzij onze röntgenogen.
Image credit: XMM-Newton / EPIC Colo(u)r.
Er bevindt zich een ultraheldere röntgenbron in het centrum van de Driehoeksnevel en dit is de helderste röntgenbron in de gehele lokale groep! Een dergelijke röntgenbron in het centrum van een sterrentelsel is een zeldzaam fenomeen – toch is éénvan de slechts drie grote sterrenstelsels in onze omgeving in het bezit van zo’n bron!Onwaarschijnlijke dingen gebeuren voortdurend in het universum en we mogen van geluk spreken dat we kunnen genieten van zo’n gebeurtenis in onze eigen achtertuin!
Image credit: © Oriol Lehmkuhl and Ivette Rodráguez of http://astrosurf.com/.
Dus mocht je een keer gaan zoeken naar de Driehoeksnevel, Messier 33, dan weet je vanaf nu waar je naar zit te kijken!Inclusief die van vandaag, hebben we nu 6 van de 110 Messier-objecten besproken:- M1, de Krabnevel (25 februari 2013) – M8, de Lagunenevel (4 maart 2013) – M13, de Grote Bolhoop van Hercules (11 maart 2013) – M15, een oeroude bolhoop (25 maart 2013) – M65, de eerste Messier-supernova van 2013 (1 april 2013) – M33, de Driehoeksnevel (8 april 2013)Welke zal de volgende zijn? Kom volgende week maandag weer terug en je zal het weten!Messier Maandag – in samenwerking met Starts With A Bang.
Speak Your Mind