28 maart 2024

De manen van Saturnus: een kennismaking

Manen van Saturnus

credit: NASA/JPL/David Seal.

Er draaien 62 manen rond Saturnus, die qua grootte en samenstelling flink van elkaar kunnen verschillen. Sommige bestaan vrijwel geheel uit gesteenten, andere bestaan vrijwel geheel uit ijs – de meeste bestaan echter uit een combinatie van beiden. Sommige manen draaien in een halve dag rondom de Ringplaneet, terwijl anderen daar vier jaar (!) voor nodig hebben.

De manen van Saturnus zijn vroeg ontstaan in de geschiedenis van het zonnestelsel. Een van de manen, Titan, bevat 96 procent van alle massa dat in omloop is rond Saturnus. Wetenschappers denken dat Saturnus oorspronkelijk twee grote manen heeft gehad, maar dat de tweede uiteen is gevallen. Uit het puin zijn dan de ringen ontstaan, evenals de kleine binnenmanen.Sommige manen zijn ingebed in de ringen, waardoor open ruimtes tussen het puin gevormd zijn. Sommige manen intracteren met elkaar, waardoor ze elkanders omloopbaan beïnvloeden. Grote manen hebben de neiging om kleinere manen te “vangen”, waardoor ze altijd bij elkaar staan. Zestien manen staan in een getijdenslot, wat betekent dat ze altijd met dezelfde kant naar Saturnus wijzen. De eerste maan bij Saturnus is in 1655 ontdekt. In de 200 jaar erna zijn nog eens 7 grote manen ontdekt. In 1997 waren er 18 manen bekend bij de Ringplaneet. Daarna is het hard gegaan: dankzij de Cassini-planeetverkenner en verbeterde grondtelescopen zijn sinds 1997 maar liefst 44 aanvullende manen ontdekt bij Saturnus!In 1847 opperde de Britse astronoom John Herschel dat de manen van Saturnus naar de Titanen genoemd moesten worden. Dit zijn de mythische kinderen van de Griekse God Kronos (Saturnus voor de Romeinen), die in gevecht kwamen met de Olympische Goden….en verloren. Toen de namen der Titanen waren  “opgebruikt” zijn de manen van Saturnus vernoemd naar andere personages uit de Griekse en Romeinse mythologie. Manen die later zijn ontdekt, zijn vernoemd naar personages uit overige mythologieën, o.a. de Noorse. Laten we eens kijken naar de acht grootste manen van Saturnus:

Titan en Saturnus

credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Titan
Titan is de grootste maan van Saturnus en de enige maan in het zonnestelsel met een dikke atmosfeer. De atmosfeer van Titan strekt zich tien keer verder uit dan die op aarde, en staat erom bekend om soms regen te produceren. Titan is groter dan de planeet Mercurius, hoewel slechts half zo massief.

wpid-Dione_RGB_12-23-12-580x580.jpg

credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Dione
Dione bestaat uit een dichte rotskern, omringd met een dikke waterijs-mantel. Astronomen vermoeden dat deze maan ooit omver is gekegeld.

Waterdamp spuwende geisers op Enceladus

credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Enceladus
Enceladus bevat zo’n 70 geisers, die zich allemaal aan de zuidpool bevinden. Deze geisers worden vermoedelijk aangedreven door getijdenkrachten, waardoor een groot deel van het kleine maantje gesmolten blijft. De geisers spugen ijsachtig materiaal de ruimte in, die vervolgens de E-ring van Saturnus “voeden”. Het oppervlak van Enceladus is het helderste in het zonnestelsel.

sector 6: een partijtje golf spelen op de maan Hyperion?

Hyperion
Hyperion was de laatste van de “grote satellieten” van Saturnus die ontdekt werd. Daarnaast is het de grootste “onregelmatige” maan van de Ringplaneet, m.a.w. de grootste maan zonder ronde vorm. Hyperion heeft een sponsachtige structuur en bestaat voor een groot deel uit holle ruimte.

Over de equator: de kam van Iapetus

credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Iapetus
Iapetus heeft een groot contrast tussen lichte en donkere gebieden, waardoor de maan een soort yin-yang-vorm heeft. Donkere koolwaterstoffen zijn lang geleden op Iapetus terecht gekomen, vermoedelijk afkomstig van de nabije maan Phoebe. Iapetus heeft een walnootachtige vorm, waarbij er een hoge rotsrand over de evenaar loopt. De maan bevat enkele van de hoogste bergen in het zonnestelsel.

Mimas

credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Mimas
De vorm van Mimas doet sterk denken aan de Death Star uit de Star Wars-films. Het oppervlak van Mimas is het meest bekraterde in het zonnestelsel. Mimas draait van alle grote manen het dichtst bij Saturnus en is verantwoordelijk voor een groot “gat” tussen twee ringen. Mimas zou getroffen moeten worden door krachtige getijden, maar deze lijken te ontbreken. Het is een raadsel waarom verder gelegen manen, zoals Enceladus en Titan, wel beïnvloed worden door de getijden van Saturnus, en Mimas niet.

Rhea
Rhea lijkt geen kern te hebben. In plaats daarvan is het een grote ijsbal. Rhea is de een-na-grootste van de manen van Saturnus, maar is desondanks aan de kleine kant: slechts half zo groot als onze maan. Rhea zou mogelijk een “eigen”, ijle stelsel van ringen kunnen hebben.

Tethys
Tethys wordt, in tegenstelling tot Mimas, wel beïnvloed door de getijden van Saturnus. Hierdoor heeft de maan vermoedelijk een deels gesmolten mantel, waardoor kraters na verloop van tijd zijn “opgevuld”. Het oppervlak van Tethys wordt in stukken verdeeld door een enorme canyon, die helemaal van de noordpool tot de zuidpool loopt. Aan de andere kant van de maan bevindt zich een krater zo groot als Mimas.

De kleine manen
De kleinere manen van Saturnus zijn:

The unnamed moons, identified by year of discovery, are:

9. Erriapus 10. Phoebe 11. Janus 12. Epimetheus 13. Helene 14. Telesto 15. Calypso 16. Kiviuq 17. Atlas 18. Prometheus 19. Pandora 20. Pan 21. Ymir 22. Paaliaq 23. Tarvos 24. Ijiraq 25. Suttungr 26. Mundilfari 27. Albiorix 28. Skathi 29. Siarnaq 30. Thrymr 31. Narvi 32. Methone 33. Pallene 34. Polydeuces 35. Daphnis 36. Aegir 37. Bebhionn 38. Bergelmir 39. Bestla 40. Farbauti 41. Fenrir 42. Fornjot 43. Hati 44. Hyrrokkin 45. Kari 46. Loge 47. Skoll 48. Surtur 49. Greip 50. Jarnsaxa 51. Tarqeq 52. Anthe 53. Aegaeon
1. S/2004 S7 2. S/2004 S12 3. S/2004 S13 4. S/2004 S17 5. S/2006 S1 6. S/2006 S3 7. S/2007 S2 8. S/2007 S3 9. S/2009 S1

Bron: SPACE.com.

Share

Comments

  1. Olaf van Kooten zegt

    Oh ja, ik ben vandaag jarig 😀

  2. Olaf, nog van harte proficiat met je verjaardag.

    En eehh, waarom hebben manen eigenlijk geen manen ?

    • In het geval van aarde en maan kan de maan geen eigen maan hebben omdat deze door de getijdekrachten nooit een stabiele baan zou hebben. Een maan van de maan zou in principe wel kunnen, maar niet met een stabiele baan.

Laat een antwoord achter aan Arie Nouwen Reactie annuleren

*