29 maart 2024

Een planetaire nevel met een mysterie in z’n centrum

collage van planetaire nevels

Credits: Bruce Balick, Howard Bond, Raghvendra Sahai, their collaborators, and NASA.

Van de Kattenoognevel tot de Eskimonevel, planetaire nevels behoren tot de meest fotogenieke objecten in het universum. Deze restanten van sterren (met een ongelukkig gekozen naam) ontstaan wanneer een stervende ster z’n buitenlagen het heelal in blaast. Planetaire nevels kunnen echter zeer uiteenlopende vormen hebben, waardoor ze een complexe structuur en geschiedenis moeten hebben.

Wetenschappers hebben recent voorgesteld dat de meest exotische vormen niet het resultaat zijn van één, maar van twéé sterren in het centrum. Het is de interactie tussen de voorganger-ster en de binaire begeleider dat verantwoordelijk is voor de vorm van de resulterende planetaire nevel. De archetypische planetaire nevel is bolvormig – de meeste planetaire nevels hebben echter een asymmetrische en complexe structuur.Een voorbeeld van een dergelijke planetaire nevel is LoTr 1, dat twee sterren in z’n centrum heeft: een zwakke, hete witte dwergster en een koele, grote reuzenster met een snelle rotatie. Deze nevel vertoont overeenkomsten met vier andere planetaire nevels (Abell 65, Abell 70, WeBo1 en LoTr 5) die allemaal een binaire ster in het centrum hebben.Deze vier nevels hebben nog een gezamenlijk eigenschap gemeen: de begeleider blijkt steeds een bariumster te zijn, een koele reuzenster met opvallend veel barium. Voordat de planetaire nevel gevormd wordt, haalt de voorganger-ster een overschot aan barium uit z’n binnenste, om dit vervolgens uit te stoten in de vorm van een bariumrijke sterrewind, die vervolgens op de begeleider valt.

LoTr 1

LoTr 1 with a binary central star system and two slightly elongated shells, with ages of 17 and 35 thousand years. Credit: Tyndal et al.

Nadat de voorganger-ster z’n envelop heeft weggeblazen zal deze veranderen in een witte dwerg, terwijl de begeleider zal veranderen in een bariumster. Een reeks van waarnemingen heeft echter uitgewezen dat deze vlieger niet opgaat voor LoTr 1. Hoewel deze nevel inderdaad een dubbelster in z’n centrum herbergt, blijkt de begeleider géén bariumster te zijn. Dat betekent dat we op het gebied van planetaire nevels nog een flink hiaat in onze kennis hebben. Het feit dat de begeleider geen bariumster is, lijkt te suggereren dat er weinig massaoverdracht heeft plaatsgehad tussen de voorganger-ster (nu de witte dwerg) en de begeleider. Het feit dat de begeleider een zeer snelle rotatie heeft, vormt dan weer een sterke aanwijzing dat juist wél massaoverdracht heeft plaatsgevonden. Blijkbaar heeft de voorganger-ster materiaal gedumpt op z’n begeleider voordat het barium is “opgegraven” vanuit het inwendige. Als dat klopt, dan zal hier bewijs voor gevonden moeten worden in de eigenschappen van de witte dweg. De wetenschappers proberen dit nu te detecteren.Het volledige artikel verschijnt binnenkort in de Monthly Notices of the Royal Astronomical Society en is hier te downloaden. Bron: Universe Today.

Share

Speak Your Mind

*