De eerste maand van het nieuwe jaar wordt ook in de volksmond ook wel de ‘ijsmaand’ of ‘louwmaand’ genoemd en werd genoemd naar de Romeinse god van de poorten en deuren ‘Janus’. In dit uitgebreid artikel wordt een overzicht gegeven van wat er zoal aan de sterrenhemel te zien is in januari 2014.
Planeten
Jupiter en de schaduwen van enkele maande, gefotografeerd door Cees Aarnoutse
Januari 2014 is een maand waar veel amateur-astronomen al een tijdje naar uitkijken. In deze maand, op 5 januari 2014, is de grootste planeet uit ons zonnestelsel, de gasplaneet Jupiter, in oppositie met de Zon. Dat wil zeggen dat deze planeet op dat moment pal tegenover onze ster staat aan de hemel en hierdoor de hele nacht zichtbaar is. Dit is dus het perfecte moment op Jupiter waar te nemen. Een buitenplaneet, planeten die zich voorbij de baan van de Aarde om de Zon bevinden, is in oppositie met onze ster wanneer deze tegenover de Zon aan de hemel staat. Op dat moment staan de Zon, de Aarde en de desbetreffende planeet dus op één lijn. Hierdoor zien wij op Aarde deze planeet de hele nacht aan de sterrenhemel. Jupiter komt op 5 januari 2014 na zonsondergang op in het noordoosten, is rond middernacht hoog aan de sterrenhemel te zien in het zuiden en is zichtbaar tot kort voor zonsopgang in het noordwesten. Aangezien Jupiter relatief dicht bij de Aarde staat, lijkt deze groot en helder waardoor dit het perfecte moment is om deze planeet waar te nemen. De helderheid van deze reuzenplaneet bedraagt op dat moment magnitude -2,2 en Jupiter heeft op dat moment een schijnbare diameter is 46,8″. Jupiter is al makkelijk zichtbaar met het blote oog als een heldere ster maar indien men beschikt over een telescoop kan men de bandenstructuur en zelfs de Grote Rode Vlek waarnemen. Daarnaast kan je met een telescoop ook de vier Galileïsche manen rondom Jupiter waarnemen. Doordat Jupiter-opposities maar om de dertien maanden plaatsvinden, hebben we in 2013 geen Jupiter-oppositie gekend. De laatste Jupiter-oppositie dateert van 3 december 2012.
Venus en een smalle maansikkel
De planeet die het dichtst bij de Zon staat, Mercurius, is enkel tijdens de tweede helft van de maand januari ’s avonds te zien in het zuidwesten, kort wanneer de Zon ondergaat. Op 31 januari 2014 bereikt Mercurius zijn grootste oostelijke elongatie. De helderheid van deze kleine planeet bedraagt op dat moment magnitude +1,4. Venus, de tweede planeet uit ons zonnestelsel (gezien vanaf de Zon), is enkel de eerste dagen van de maand januari te zien. Deze ‘avondster’ is zichtbaar in het zuidwesten wanneer de Zon ondergaat en is na 5 januari 2014 niet meer zichtbaar. De ‘rode planeet’ Mars is in de tweede helft van Januari zichtbaar en wordt steeds helderder. Deze planeet is terug te vinden in het sterrenbeeld Maagd. De mooiste planeet uit ons zonnestelsel, Saturnus, is ’s morgens zichtbaar in het sterrenbeeld Weegschaal. Op donderdag 16 januari is het Volle Maan.
Meteorenzwerm Boötiden
Op 4 januari 2014 bereikt de meteorenzwerm Boötiden, ook wel Quadrantiden genoemd, zijn maximum. Meteoren worden in de volksmond ‘vallende sterren’ genoemd maar in werkelijkheid gaat het om zeer kleine stukjes steen en gruis die onder hoge snelheden de atmosfeer van de Aarde binnendringen waarna ze op een hoogte van ongeveer 100 kilometer verdampen. Het radiant van deze meteorenzwerm bevindt zich op zijn hoogte punt op ongeveer 80° aan de hemel in het sterrenbeeld Ossenhoeder (Boötes). Het radiant is het punt aan de sterrenhemel waaruit meteoren lijken te komen. Bij goede omstandigheden (donkere locatie en geen storend Maanlicht) kan men meer dan honderd meteoren per uur te zien. Deze meteoren zijn vaak zwak, hebben een blauwachtige kleur en vertonen lange sporen. Aangezien de Maan op het moment van het maximum slechts voor 9% is verlicht, stoort deze niet of nauwelijks. Over de oorsprong van de Boötiden is nog steeds onduidelijkheid. Zo zouden deze meteoren mogelijks restanten kunnen zijn van een planetoïde die op zijn beurt een overblijfsel is van een komeet. In januari 2014 zal de Aarde ook het spoor van stof en gruis doorkruisen dat werd achtergelaten door de komeet ISON. Volgens astronomen is het dan ook mogelijk dat we hierdoor extra meteoren gaan te zien krijgen. Om meteoren waar te nemen heb je geen speciale apparatuur nodig. Enkel een ligzetel, een heldere sterrenhemel en wat geduld zijn genoeg.
Deep-sky
Kaartje van het sterrenbeeld Grote Hond (Canis Major).
De maand januari is het perfecte moment om ondermeer de prachtige nevel NGC 2359 waar te nemen. Deze emissienevel bevindt zich in het sterrenbeeld Grote Hond (Canis Major) en ligt op ongeveer 15 000 lichtjaar van de Aarde. De schijnbare afmeting van dit deep-sky object bedraagt 9,0′. Om dit object goed waar te nemen heb je een behoorlijke telescoop nodig. Ook het sterrenstelsel NGC 2403 kan in de maand januari goed worden waargenomen. Dit sterrenstelsel kan worden teruggevonden in het sterrenbeeld Giraffe (Camelopardalis) en heeft een schijnbare afmeting van 23,4′ bij 11,8′. Dit stelsel ligt op ongeveer 12 miljoen lichtjaar van de Aarde en heeft een helderheid van magnitude 8,2. Liefhebbers van sterrenhopen kunnen in januari de open sterrenhoop NGC 2264 waarnemen. Deze sterrenhoop, die bestaat uit een veertigtal sterren, bevindt zich in het sterrenbeeld Eenhoorn (Monoceros) en is met een helderheid van magnitude 4,0 al zichtbaar met een binoculair. NGC 2264 is een zeer complex gebied waartoe ook de ‘Cone Nebula’ en de ‘Snowflake Cluster’ te zien zijn. Een andere indrukwekkende sterrenhoop die in januari goed kan worden waargenomen, is Messier 47 (M47). Deze open sterrenhoop in het sterrenbeeld Achtersteven (Puppis) bestaat uit een vijftigtal sterren en het hele object meet ongeveer 12 lichtjaar in diameter. Met een helderheid van magnitude 5,0 is dit deep-sky object ook al zichtbaar met een binoculair. Het spreekt voor zich dat men het best deep-sky objecten waarneemt in de periode rond Nieuwe Maan (30 januari 2014) aangezien men dan geen hinder heeft van storend Maanlicht.
De sterrenbeelden op 15 januari 2014 (22u00)
Hubble’s Tonight’s Sky
Hieronder weer de maandelijkse video van Hubble’s Tonight’s Sky, waarin je kan zien wat er allemaal voor interessants aan de hemel staat te gebeuren.
Bron: Spacepage.be + Hubble’s Tonight’s Sky.
