Credit: Dave Clements/ESA/NASA
Met behulp van twee Europese ruimtetelescopen, namelijk Planck en Herschel, hebben astronomen vier nieuwe, extreem verre, clusters van sterrenstelsels gevonden. Ieder van deze clusters bevat duizenden sterrenstelsels, die op een afstand van gemiddeld tien miljard lichtjaar vanaf de aarde staan. Dat betekent dat we de stelsels zien zoals ze eruit zagen toen het heelal slechts drie miljard jaar oud was.
Clusters van sterrenstelsels zijn de zwaarste en grootste objecten die door de zwaartekracht bijeen gehouden worden (hoewel er aanwijzingen zijn voor structuren die nog groter zijn dan clusters, namelijk Muren van Sterrenstelsels). Hoewel astronomen vele nabije clusters kennen, moeten ze verder terug in de tijd gaan, om te achterhalen hoe deze clusters precies ontstaan zijn.
Maar hoe is het mogelijk dat deze clusters vanaf zo’n enorme afstand zichtbaar zijn? Dat komt doordat de clusters zijn opgebouwd uit sterrenstelsels die in een enorm tempo nieuwe sterren produceren. Bij dit proces komt licht vrij dat opgepikt kan worden door satellieten. Overigens worden sterrenstelsels in twee hoofdgroepen verdeeld: elliptische sterrenstelsels, die veel sterren bevatten maar vrijwel geen gas en stof; en spiraalstelsels, die minder sterren bevatten, maar heel veel gas en stof.
De meeste clusters worden vandaag de dag gedomineerd door enorme elliptische sterrenstelsels, waarvan de grootste (IC 1101) maar liefst zes miljoen lichtjaar lang is (!). De astronomen vermoeden dat hetgeen we zien in deze verre clusters feitelijk de geboorte van dit soort reusachtige stelsels moet zijn.
Bron: Royal Astronomical Society
Overigens staan de verre clusters van sterrenstelsels in werkelijkheid veel verder weg dan 10 miljard lichtjaar. In werkelijkheid is tien miljard lichtjaar de afstand tot de Melkweg op het moment dat het licht z’n reis naar onze ogen begonnen was. Door het uitdijen van het universum staan de clusters inmiddels op een veel grotere afstand.
Nog een opmerkelijk feit is het volgende: stel dat je je zou bevinden in een sterrenstelsel binnen één van deze verre clusters. Als je dan richting de Melkweg zou kijken, zou je haar zien zoals ze er tien miljard jaar geleden uitzag. Bizar toch?
Oh en nog één ding: het feit dat het heelal 13,8 miljard jaar oud is, wil niet zeggen dat de straal (halve diameter) van het universum eveneens 13,8 miljard lichtjaar moet zijn (zie deze AstroBlog). Sterker nog, er bestaat geen enkele bovengrens voor de diameter van het universum: het zou heel goed oneindig groot kunnen zijn en toch slechts 13,8 miljard jaar oud zijn!
Maar hoe groot is het heelal dan? Wel, het waarneembare universum heeft een straal van 46 miljard lichtjaar (zie bovenstaande video), terwijl het gehele universum een diameter moet hebben van minstens 14 biljoen lichtjaar. Hoe we dat allemaal weten wordt hier uitgebreid verteld.
