Dat amateur-sterrenkunde in het optische gebied zeer hoge niveau’s heeft gehaald, die enkele jaren geleden nog onvoorstelbaar waren blijkt uit voorbeelden, zoals amateur-astrofotograaf André van der Hoeven, die onlangs een quasar op 11 miljard lichtjaar wist te fotograferen of die eerder waarnemingen aan exoplaneten deed. Maar het optische gebied van het elektromagnetische spectrum is slechts een klein stukje ervan en ook in het radiogedeelte gaan amateurs zich steeds meer roeren – dan heb ik het niet over de Dwingeloo radiotelescoop, die nu beheerd wordt door de radioamateurs van stichting CAMRAS. Nee, ik heb het over non-professionals die thuis met eenvoudige middelen waarnemingen verrichten in het radiogebied, met frequenties van enkele honderden Hz tot enkele honderden GHz. Ik ga een poging wagen in kaart te brengen wat de mogelijkheden voor amateurs op dit nog vrij onontgonnen terrein allemaal zijn.
Het elektromagnetisch spectrum
Eigenlijk zijn we hartstikke bekend met radiostraling, want we kennen het van de klassieke radio, het mobiele telefoonverkeer en de navigatie via het GPS-systeem. Hierboven zie je het elektromagnetisch spectrum en zoals je ziet vormen radiogolven maar een klein stukje ervan. Met ons blote oog zien we het optische of visuele gedeelte van het spectrum, voor de overige gedeelten hebben we instrumenten nodig, die de straling zichtbaar of hoorbaar maken. Dat niet alleen radiozenders radiostraling uitzenden, maar ook objecten ver weg in het heelal, werd als eerste ontdekt door Karl Jansky, die in 1931 voor Bell Telephone werkte en met een eigen gemaakte radioantenne (zie afbeelding hieronder) straling uit het heelal ontdekte.
Karl Jansky bij zijn radiotelescoop
Met zijn dipool-antenne ontdekte Jansky als eerste dat er radiostraling komt uit het centrum van ons melkwegstelsel. Daarmee ontdekte hij dat hemellichamen naast licht ook radiostraling uitzonden. Hiermee stond hij aan de wieg van de radioastronomie, die eerst met enkele radiotelescopen werd gedaan, zoals de Dwingeloo radiotelescoop, later met uit meerdere schotels bestaande radiotelescopen, zoals de Westerbork Synthese Radiotelescoop. Afijn, met relatief goedkope apparatuur, zoals onderstaande tv-schotel en versterkers, FunCubes, software zoals Radio Sky-Pipe en handleidingen zoals deze, een laptop om het allemaal op te sturen is anno nu radio-sterrenkunde ook voor amateurs weggelegd.
Met deze “Itty-Bitty Array”, een omgebouwde TV-schotel, kan je ook aan radiosterrenkunde doen. Credit: NSF/NRAO/Assoc. Universities, Inc.
Wat kan je met dit soort apparatuur allemaal bekijken? Even een paar ”bezienswaardige” objecten op een rijtje:
- meteoren, in dit geval radio-meteoren. Het was je misschien al eens opgevallen dat bij onweer je radio begint te kraken, veroorzaakt door de puls radiostraling die de bliksem uitzendt. Op dezelfde wijze kunnen ook meteoren radiostraling uitzenden en die is met radio-apparatuur te detecteren, vooral met dipool-antennes. Hieronder een video over het waarnemen van meteoren met radio-apparatuur.
- planeten, zoals Jupiter. De NASA is onlangs bijvoorbeeld een project gestart genaamd Radio Jove, waarbij amateurs gevraagd wordt radiowaarnemingen aan Jupiter te doen. Op die site kan je kant en klare pakketten kopen met alle toeters en bellen om de waarnemingen te doen, sommigen al voor minder dan $ 200 – hier te bestellen.
- de zon, waarbij met name de uitbarstingen op de zon verstoringen in de ionosfeer van de aarde veroorzaken, de zogenaamde Sudden Ionospheric Disturbances (SID”s), welke gedetecteerd kunnen worden.
- de Melkweg, precies zoals vanaf 1948 de professionals het als eerste waarnamen: via de 21 cm lijn (1420,4 Mhz) van waterstof. Deze amateur heeft bijvoorbeeld op die manier de Cygnusarm van de Melkweg in kaart gebracht.
Dé club waar radioamateurs voor allerlei informatie terecht kunnen is de Society for Amateur Radio Astronomers (SARA). Wellicht dat ik een volgende keer meer in ga op het feitelijke bouwen van amateur-radioschotels, dat is in deze blog een tikkeltje onderbelicht gebleven. Bron: Universe Today.
