29 maart 2024

De jet van M87

Het is denk ik anderhalf jaar geleden dat Jos Haring me de uitdaging gaf om de ‘jet’ van M87 te fotograferen. “Kan dat dan?”, dacht ik toen. Ik kende de jet alleen van opnames van de Hubble Space telescoop en andere professionele apparaten.

Het sterrenbeeld Maagd, waar M87 in staat, komt in het voorjaar hoger aan de hemel.  De nachten worden dan al duidelijk korter. Het gunstige tijdsvenster is vrij snel voorbij. Maar afgelopen voorjaar was ik in Drenthe tijdens een heldere nacht in het weekend en kon ik de uitdaging aangaan. Ik zag op de proefopnames al snel: dat gaat lukken!

Ik heb nog allerlei foto’s/filmpjes na te bewerken (ook gewone vakantiefoto’s) dus het resultaat is een poosje blijven liggen. Op facebook heb ik alleen met een zwartwit-tussenresultaat laten zien dat de jet er op stond. Vorige week heb ik bij vereniging Christiaan Huygens een demo gegeven over nabewerking van foto”s en toen heb ik M87 als voorbeeld gebruikt. Voor mij ook een mooie stimulans om het project weer op te pakken en een druilige Hemelvaartsdag is ideaal om het karwei af te ronden!

M87 is het zwaarste melkwegstelsel in het lokale universum. Het begrip ‘lokaal’ moeten we in astronomisch perspectief zien want het stelsel staat op een afstand van 54 miljoen lichtjaar. En één lichtjaar (ongeveer 10 biljoen kilometer) is al een afstand zo groot dat je je het niet voor kunt stellen. M87 bevat naar schatting 200 keer zoveel massa als onze eigen melkweg. Eén zesde van die massa wordt door de sterren voor rekening genomen.

Alhoewel M87 indrukwekkend groot en massief is, is het op eerste gezicht toch een vrij saai object om te zien. Het is een elliptisch reuzestelsel, zonder stofbanden en duidelijke kenmerken. Het is een lichtende vlek, het helderst in het centrum en afnemend in helderheid naar buiten toe. Er is geen duidelijke grens waar het stelsel ophoudt.

Maar natuurlijk is er die jet! Vanuit het centrum schiet er met relativistiche snelheid (snelheid dicht bij de lichtsnelheid) een straal van materie de ruimte in. In het centrum van M87 huist een superzwaar zwart gat met een dikke 6 miljard zonsmassa. Processen bij dit zwarte gat, die nog niet goed begrepen worden, produceren de jet.

M87 maakt deel uit van de Virgocluster, een verzameling van ongeveer 2000 melkwegstelsels. Op de foto zijn een aantal van die stelsels te zien. Met hulp van het programma Unimap heb ik er een aantal weten te labelen. Sta er even bij stil dat elk van die vlekkies (soms honderden) miljarden sterren bevat en dat om bijna elke ster planeten draaien. Mocht er daar een buitenaardse beschaving terug naar ons kijken, dan zien ze onze melkweg ook als zo’n vlekje.

M87 bevat een ongewoon groot aantal bolvormige sterrenhopen, wel twaalfduizend. Onze melkweg heeft er ter vergelijking een paar honderd. Op mijn foto zijn een aantal ‘sterretjes’ in/bij M87 ongetwijfeld eigenlijk geen sterren, maar zijn het de helderste bolvormige sterrenhopen aldaar. Of de bolhoop erbij zit waar Olaf op 6 mei over berichtte, dat zou leuk zijn, maar waarschijnlijk niet.

Technische gegevens opname:

  • Telescoop: UK Orion Optics CT10 (10inch/F4,8) voorzien met coma corrector.
  • Montering: Gemini41
  • Automatische volgcorrecties met PHD
  • Volgcamera: DMK21AU04 Astrocamera,
  • Volgkijker: William Optics 66SD refractor (f=400mm)
  • Imaging Camera: ATIK383L gekoeld naar -20 graden
  • Imaging software: Maxim DL 5
  • Filters: Astrodon L,R,G,B in Starlight Xpress USB filterwiel
  • Belichting: L: 15x300s, RGB: 9x150s (2x2binning)
  • Registered, stacked en nabewerkt met PixInsight met darks, bias en flats. Finishing touch met Photoshop CS2.
Share

Comments

  1. Wat een verbluffend resultaat Paul, echt heel goed. Ook mooi te zien hoeveel sterrenstelsels er wel niet op z’n foto staan. Daar had je toch een bepaald programma voor om ze te herkennen? Hoe heette dat ook al weer?

  2. Dankje Arie. Het programma heet Unimap, maar dat stond al in de tekst 😉

  3. Monique zegt

    Handig zo’n programma als Unimap ter ondersteuning van foto’s. Jammer dat zoiets niet voor ‘bewegend’ beeld bestaat. Gewoon…voor dubbelcheck.
    Er is wel een truc te verzinnen maar dat kost tijd. Ik heb autostar op mijn telescoop en gebruik het meestal niet. Het is in mijn geval niet nauwkeurig doordat ik bij het uitlijnen één van de twee helderste sterren mis omdat b.v mijn dak of boom ervoor zit (zucht) Die andere manier van uitlijnen maakt dan ook geen verschil. Met Stellarium, een goede verrekijker en viewfinder kom ik een heel eind. Bovendien heb je dan zelf nog wat moeite te doen.
    De foto vind ik overigens supermooi Paul 😉

  4. Jan Brandt zegt

    Ha die Paul….Echt helemaal f…ing geweldig gedaan!!! Vroeger toen wij nog “astronomisch jong waren” durfde je over het maken van zo’n opnamenog niet eens te dromen. Dat was alleen maar voor de “grote onbereikbare astro-goden hoog bovenop Mount Palomar” en zo… en nu kan je, als eenvoudigen amateur, dit soort waanzinnige plaatjes “zomaar vanuit je Drentse achtertuintje schieten”!!! Eh….trouwens, zo vraag ik mij nu af….zou ik dit ook voor elkaar kunnen krijgen met mijn CANON 1000D en mijn 20cm F6 Newtonnetje….met de hand gevolgd?? Ik zag namelijk dat je o.a. 15 luminance opnames van 5 minuten hebt gemaakt….enne….zou ik bijvoorbeeld met 10 DSLR subjes van 5 minuten die beroemde Jet ook aan MIJN astrofotografische bejaarden te huis plaatjes verzameling kunnen toevoegen????

    • Hé Jan. Ik denk dat je het kan lukken. Het lastige van de jet is niet dat hij heel erg zwak is, maar dat hij klein is en snel overbelicht raakt door de kern van het stelsel. Op één sub is hij al te zien. Zorgvuldig stretchen is de clou.

Laat een antwoord achter aan Paul Reactie annuleren

*