29 maart 2024

Hé, da’s een leuk T-shirt

Ik zag gisteravond André van der Hoeven op de slotavond van de sterrenvereniging Chr. Huygens rondlopen met een zwart T-shirt met een ingewikkelde formule erop. Het bleek de ‘Lagrangiaan‘ van het Standaard Model (SM) te zijn, in de klassieke mechanica het verschil van de kinetische energie en de potentiele energie van een systeem. De integraal over alle ruimtetijd van de Lagrangiaan levert de actie van het systeem op. Hierboven zie je het T-shirt – nee, da’s niet André, maar John Ellis, de bekende CERN-theoreticus. De SM-Lagrangiaan is inmiddels een echt product geworden, want het wordt flink verkocht bij de Large Hadron Collider vlakbij Genéve, waar André een poosje terug met een groep leerlingen van zijn school was, op T-shirts, koffiebekers, etc. De SM-Lagrangiaan ziet er ingewikkeld uit, maar het is een optelsom van een aantal deeltjes en hun wisselwerkingen: de F- en D-termen staan voor de ijkdeeltjes, de dragers van de wisselwerkingen (fotonen, gluonen, W en Z bosonen), ψ staat voor de fermionen (zoals de elektronen en quarks), φ staat voor het Higgs boson en V(φ) voor de potentiële energie van het Higgsveld, in de vorm van de Mexicaanse sombrero. In de SM-Lagrangiaan zit géén term voor de zwaartekracht, want het Standaard Model zegt niets over de zwaartekracht. De toevoeging h.c. in de formule is ook een interessante: dat staat voor ‘Hermitian conjugate‘, wat je moet lezen als ‘dit geldt ook voor de antideeltjes’. Niet iedereen is het er mee eens dat de term h.c. wordt gebruikt, want

kineticterm

bevat al een Hermitian conjugate, dus is het eigenlijk dubbel. Eh… over fascinerende en kosmische T-shirts gesproken: het door Astroblogger Jan Brandt ontworpen Moonbounce T-shirt is nog steeds te koop, via CafePress. Bron: Quantum Diaries.

Share

Speak Your Mind

*