29 maart 2024

Wanneer zal Betelgeuze ontploffen?

artistieke impressie zien we de ster Betelgeuze, de enorme gaspluim en de gasbellen op het oppervlak. Afbeelding: ESO / L. Calçada.

Betelgeuze is misschien wel de bekendste ster aan de hemel [1]okee, na de Poolster en, als je flauw wilt doen, de zon. De oranjerode ster vormt de rechterschouder (bedenk wel dat Orion naar ons toe “kijkt” – voor ons dus de linkerschouder 😛 ) van het sterrenbeeld Orion en behoort tot de helderste sterren aan de sterrenhemel. Het is ook de belangrijkste kandidaat om ooit te ontploffen als supernova, hoewel dit heus niet morgen of volgend jaar zal gebeuren – wat allerlei vage websites ook beweren.Astronomen bestuderen Betelgeuze al eeuwen lang, maar desondanks weten we frustrerend weinig over de ster – we weten niet eens de exacte afstand! Toch zijn er ook voldoende dingen die we wél weten: het is een rode superreus, een ster die bij z’n geboorte al veel groter en feller moet zijn geweest dan de zon. Dit soort sterren jagen supersnel door hun brandstof heen en evolueren dus ook heel snel. Hoewel de zon inmiddels 4,5 miljard jaar oud is, begint ze nog maar net een middelbare leeftijd te bereiken. Betelgeuze is “pas” 10 miljoen jaar oud, maar ligt bij wijze van spreken al bijna op sterven. Dat sterven zal niet te zuinig gaan: Betelgeuze zal z’n laatste adem uitblazen in de vorm van een cataclysmische supernova-explosie. Maar wanneer precies? Maak jezelf geen illusies: wij zullen dat niet meer meemaken. Toch blijkt uit recent onderzoek dat Betelgeuze binnen 100.000 jaar supernova zal gaan en da’s een stuk sneller dan verwacht. Die voorspelling is afhankelijk van heel wat eigenschappen van Betelgeuze – eigenschappen die nog niet heel exact zijn vastgesteld, maar we komen steeds dichterbij. Laten we eens opsommen wat we allemaal weten (of denken te weten).

Afstand: Betelgeuze staat op een geschatte afstand van 650 lichtjaar, maar de onzekerheid is nog behoorlijk groot. Toch lijkt de meest recente schatting behoorlijk accuraat te zijn.

Leeftijd: Modellen van het inwendige van Betelgeuze suggereren een leeftijd van zo’n 8,5 miljoen jaar. Dat is piepjong in vergelijking met de zon, dus je zal nu begrijpen waarom wetenschappers zeggen dat sterren zoals Betelgeuze niet oud kunnen worden!

Massa: Opnieuw gebaseerd op modellen, lijkt de massa (het “gewicht”) van Betelgeuze zo’n 20 zonnemassa’s te bedragen. Hiermee is het een echte kolos! Bedenk wel: hoe zwaarder een ster, hoe korter z’n leven!

Credit: Andrea Dupree (Harvard-Smithsonian CfA), Ronald Gilliland (STScI), NASA and ESA

Grootte: Betelgeuze is maar liefst 900 keer groter dan de zon! Jawel, dat lees je goed. Dat betekent een straal van meer dan 600 miljoen kilometer. Als je Betelgeuze dus op de plaats van de zon zou zetten, zal deze bijna tot aan Jupiter reiken O_O

Helderheid: Betelgeuze is helder – belachelijk helder. Als de zon een spaarlamp zou zijn, dan zou Betelgeuze de stadionverlichting van de Arena zijn! (of De Kuip, voor mensen die 020 niet kunnen verdragen 😛 – of het Koning Boudewijnstadion voor onze Vlaamse lezers 😉 ) Betelgeuze straalt zo’n 125.000 keer meer energie uit dan onze zon – dat is waarom Betelgeuze, ondanks z’n enorme afstand, nog altijd één van de helderste sterren aan de hemel is. Als je op de positie van Betelgeuze zou staan, zou je een dikke telescoop nodig hebben om de zon te kunnen zien!

Massaverlies: Als zware sterren hun waterstofvoorraad verbruikt hebben, dan beginnen ze helium te fuseren tot koolstof. Hierbij komt zoveel energie vrij, dat de hele ster zal uitdijen als een heteluchtballon. Betelgeuze is dusdanig opgezwollen, dat de zwaartekracht aan het oppervlak vrij zwak zal zijn. Dat betekent dat gas aan de buitenkant van de ster heel veel uitwaartse stralingsdruk zal voelen (als gevolg van de enorme helderheid), maar slechts een beetje zwaartekracht. Het gevolg: Betelgeuze blaast constant enorm veel materiaal de ruimte in – ongeveer een-miljoenste zonnemassa per jaar. Dat lijkt misschien niet veel, maar de zon verliest slechts een triljoenste van haar massa per jaar! Vanaf Betelgeuze “waait” dus geen sterrewind, maar een heuse orkaan 🙂 .

Credit: ESO/P. Kervella

Kaboem: Als we alle beschikbare gegevens samenvoegen, dan zal Betelgeuze over 100.000 jaar z’n heliumvoorraad in de kern verbruikt hebben. Daarna wordt het ingewikkelder, maar simpel gezegd zal Betelgeuze steeds zwaardere elementen gaan fuseren, waarbij iedere fase steeds korter zal duren. Eerst zal de ster 1000 jaar lang aan koolstoffusie doen, vervolgens drie jaar lang aan neonfusie, een paar maanden aan zuurstoffusie en vijf dagen aan siliciumfusie. [2]deze waarden gelden eigenlijk voor een ster van 25 zonnemassa’s – bij Betelgeuze zullen deze dus wat langer duren, maar niet veel langer Het inwendige van Betelgeuze zal dan overeenkomsten vertonen met een ui. Vervolgens vormt zich binnen een dag een inerte ijzerkern, die zal gaan instorten. Hierbij wordt de kern samengeperst tot een neutronenster en wordt de rest van de ster weggeblazen.

De nasleep: Maak je geen zorgen, als Betelgeuze supernova zal gaan, merken we daar helemaal niets van. Nou ja, Betelgeuze zal een paar weken lang even helder stralen als een volle maan (en daarna zal Orion ineens z’n schouder missen), maar er zal geen enkel risico zijn voor ons aardbewoners. Natuurlijk zal bij de explosie een gigantische schokgolf ontstaan, die een tijdje zal worstelen met de zonnewind. De schokgolf zal echter ruim buiten de omloopbaan van de aarde tot een halt komen. WE ZIJN DUS VEILIG!Ik ben wel benieuwd hoe het verdwijnen van Orion’s schouder verklaard zal worden in de vele mythologieën van onze planeet 😀

Bron: Bad Astronomy.

Voetnoten

Voetnoten
1 okee, na de Poolster en, als je flauw wilt doen, de zon
2 deze waarden gelden eigenlijk voor een ster van 25 zonnemassa’s – bij Betelgeuze zullen deze dus wat langer duren, maar niet veel langer
Share

Comments

  1. Hans Schreuder zegt

    Zomaar even: in een amerikaanse publicatie zag ik de naam van deze ster eens gespeld als “beetlejuice”. Het duurde even voor ik het begreep.

  2. In principe zou Betelgeuse al een supernova kunnen zijn, als je bedenkt dat het licht er circa 6 tot 800 jaar over doet om de aarde te bereiken. Ook zijn er wetenschappers die niet helemaal zeker zijn of het voor onze aarde geen negatieve gevolgen kan hebben. Astronomisch gezien is 700 lichtjaar bij ons om de hoek !

    Een mooi en duidelijk geschreven stuk van jou, mijn compliment.

    Gr.

    Jakob

  3. Wie weet het zegt

    Ik zal het graag willen zien
    Want supernova’s zie je niet elke dag!!

  4. Kan je überhaupt aan de kleur van de ster zien of hij zijn helium aan het “opstoken” is, of al bezig is aan zijn “koolstof” fase?
    Waar ik woon heb ik “weinig” lichtvervuiling en dus een mooi uitzicht op de nachthemel en toen ik dan ook zijn helderheid snel zag afnemen maakte mijn hart een “lucht sprongetje”! Zal ik dit nog mogen zien? Ze zeggen wel eens;
    (eerst Venetie zien en dan sterven). Maarre DIT schouwspel zou ik niet graag willen missen!

  5. Ik verbaas mij elke maal dat de astronomen niet ècht vrij precies de afstand kunnen meten van de afstand aarde Betelgeuze? Normaal gesproken zitten ze er nooit zover naast als met Betelgeuze. Laatste maal werd het even gecorriceerd met enkele honderden lichtjaren! Dit vind ik wèl héél byzar! Wat kan ik nog geloven is de volgende vraag?

Speak Your Mind

*