28 maart 2024

Gigantisch ringenstelsel ontdekt bij exoplaneet J1407b

Artist’s impression van het ringenstelsel rond J1407b. Credit: Ron Miller

Astronomen van de Sterrewacht Leiden en de University of Rochester (VS) hebben ontdekt dat het planetaire ringenstelsel dat de zeer jonge zonachtige ster J1407 heeft bedekt, van enorme proporties is, veel groter en zwaarder dan het ringenstelsel van Saturnus. Het ringenstelsel – het eerste dat buiten ons zonnestelsel is gevonden – werd in 2012 ontdekt. Uit een nieuwe analyse van de data blijkt dat het ringenstelsel bestaat uit meer dan dertig ringen, waarvan de grootste bijna zo groot is als de baan van de aarde rond de zon. Bovendien vonden de sterrenkundigen gaten in de ringen, die erop duiden dat er exo-manen zijn gevormd. Het resultaat is geaccepteerd voor publicatie in Astrophysical Journal

De aanwijzingen voor de structuur van het ringenstelsel zijn gevonden in systematische metingen van de hoeveelheid sterlicht van J1407 gedurende het jaar 2007. “De details die we zien in de lichtcurve, zijn ongelofelijk. De eclips duurde verscheidene weken, maar je ziet snelle veranderingen op tijdschalen van tientallen minuten als gevolg van fijne structuren in de ringen“, zegt de Leidse astronoom en eerste auteur Matthew Kenworthy. “De ster staat veel te ver weg om de ringen direct waar te nemen, maar we konden op basis van de snelle helderheidsvariaties in het sterlicht een model maken van het ringenstelsel. Als we deze ringen rond Saturnus zouden plaatsen, konden we ze ’s nachts vanaf de aarde zien, vele malen groter dan de volle maan.

De astronomen analyseerden data van het SuperWASP-project – een survey die is opgezet om gasreuzen te ontdekken die voor hun moederster langs bewegen. In 2012 rapporteerden Eric Mamajek en collega’s (University of Rochester) de ontdekking van de jonge ster J1407 en zijn ongewone eclipsen, en veronderstelden toen dat die werden veroorzaakt door een maanvormende schijf rond een jonge reuzenplaneet of bruine dwerg. In het recente onderzoek onder leiding van Kenworthy werden directe waarnemingen met adaptieve optiek en doppler-spectroscopie gebruikt om de massa van het geringde object in te schatten. Hun conclusies op basis van deze en eerdere publicaties over het intrigerende systeem J1407 is dat een reuzenplaneet – die zelf nog niet is gezien – een gigantisch ringenstelsel heeft dat het licht van de ster herhaaldelijk heeft gedimd gedurende een periode van twee maanden, begin 2007.

The rings around J1407b are so large that if they were put around Saturn, we could see the rings at dusk with our own eyes and camera phones. Here the rings are seen in the skies of Leiden, above the Old Observatory. (c) M. Kenworthy / Universiteit Leiden

Na gedetailleerde analyseerde van de lichtcurve kwamen de astronomen tot de verrassende conclusie dat de diameter van het ringenstelsel ongeveer 123 miljoen kilometer is, meer dan honderd keer zo groot als de ringen van Saturnus. Coauteur Mamajek: “Er is waarschijnlijk minstens een aardmassa aan materiaal in de ringen aanwezig, en nog meer materiaal bevindt zich mogelijk in de satellieten die zorgen voor de substructuur van de ring.” In de interpretatie van de data vonden de astronomen duidelijke aanwijzingen voor tenminste één gat in de ringstructuur. “Een voor de hand liggende verklaring is dat op deze plek een maan wordt gevormd“, aldus Kenworthy, “net zoals de gaten in de ringstructuur van Saturnus worden veroorzaakt door de manen.” De massa van de maan rond J1407b zou kunnen liggen tussen die van de aarde en van Mars. De omlooptijd rond de exoplaneet zou ongeveer twee jaar bedragen.

De astronomen verwachten dat in de komende miljoenen jaren de ringen steeds dunner worden en uiteindelijk verdwijnen zodra er meerdere satellieten zijn gevormd. De astronomen schatten dat het object met het ringenstelsel in 10 jaar om J1407 heen draait en een massa heeft van 10 tot 40 keer die van de planeet Jupiter. (Amateur)astronomen houden J1407 nu scherp in de gaten voor de volgende eclips van de ringen, terwijl de sterrenkundigen andere databases naspeuren op bedekkende ringsystemen. “Nu we weten waar we naar moeten zoeken, is de speurtocht naar zulke exotische exoplaneten een stuk makkelijker”, aldus Kenworthy.

Bron: Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie Noot:Een massa van 10 tot 40 keer die van Jupiter betekent dat J1407b vermoedelijk een bruine dwerg is, en geen planeet. Dat betekent dat het object, dat nog jong is, vermoedelijk nog aan een vorm van fusie kan doen, namelijk deuteriumfusie. Die fase duurt maar kort, maar momenteel gedraagt de ‘planeet’ zich vermoedelijk eerder als een ster. Het lijkt er echter wél op dat de bruine dwerg op dezelfde manier ontstaan is als een planeet, namelijk door accretie vanuit een planeetvormende schijf. J1407b laat dan ook zien dat de scheidingslijn tussen een exoplaneet en een bruine dwerg heel lastig te trekken is. Het volledige vakartikel kun je hier inzien.

Share

Comments

  1. Enceladus zegt

    Hier is maar één woord voor: Wauw! 🙂

    groet,
    Gert (Enceladus)

  2. Ik werd er duizelig van 🙂 Ook na de bronberichten en Google snapte ik er de b*llen van. Hebben ze het nu over J1407, J1407b, een jonge zonachtige ster, exo-planeet of bruine dwerg??? Uiteindelijk het clipje bekeken en daar had ik dus mee moeten beginnen 🙂

    K.J…….waarschijnlijk de initialen van KloJo

  3. Martin Schoenmaker zegt

    Als ik het filmpje onderaan het artikel goed interpreteer zijn er wel heel weinig daadwerkelijke metingen die de lichtcurves zoals in het filmpje getekend worden definieren.. Met andere woorden, er is hevig geinterpoleerd… of zie ik het verkeerd?

  4. Enceladus zegt

    Je zou dus kunnen zeggen dat er eigenlijk sprake is van een dubbelsterconfiguratie waarbij de grootste ster van de twee al een planetenstelsel heeft en de kleinste (de bruine dwerg, die wellicht zelfs in hetzelfde vlak om de grootste ster heen draait als diens planeten) nu bezig is zijn eigen planetenstelsetje te vormen. Zeg ik het goed zo?

    De grenzen tussen wat planeten en manen zijn vervagen in dit geval wel heel erg. Want moet je de hemellichamen die zich in deze ringen vormen nou maantjes om een planeet noemen of toch planeten om een bruine dwerg?
    Onze discussie over de status van Pluto is er niks bij!

    groet,
    Gert (Enceladus)

    • Inderdaad, het is verwarrend omdat het een heel jong stelsel is…het kan meerdere kanten op gaan. Dus wat het gaat worden is een beetje gissen. Als ze goed de massa kunnen bepalen van de ster, planeet en schijf, kunnen ze misschien een betere voorspelling maken….Newton rules 🙂

      De recent “geblogte” protoplanetaire schijf rond de jonge ster HL Tauri en dit nieuw gevonden stelsel leveren wel een schat aan informatie over het ontstaan van stelsels.

    • Quote : “…waarbij de grootste ster van de twee al een planetenstelsel heeft …”

      Nou Gert, van dat planeetstelsel is dan nog niks bewezen…
      De enige begeleider van ster J1407, die tot nu toe is gevonden, is J1407b .
      Een koud object anders waren de coderingen resp. J1407A en J1407B (met hoofdletters A &B !)

      Het is best mogelijk dat J1407 (de ster) nog andere planeten heeft, die nog niet gevonden zijn, het kan ook zijn dat deze nog, net als bij de begeleider, nog volop in wording zijn.
      Overigens is J1407b misschien ook nog niet gevormd: een kern is tot nu toe “nog niet gezien” 🙂

      Zoals RudieV hieronder ook al aangeeft, zou het wellicht interessant zijn om een IR-scan van dit stelsel te maken, om te kijken of men een (tweede) IR-bron kan vinden. Misschien is het nog te vroeg; wordt 1407b overstraald door de ster. Over 2jaar staan J1407 en J1407b niet zo in elkaars verlengde…
      Of wellicht is er te weinig capaciteit/ is men nog niet aan de beurt.
      Dit team heeft wellicht geen eigen spectrometers voor een IR-scan… ? 😕

      Overigens denk ik dat de samenstelling van de ring (ijs of rots) niet zoveel zegt over de ‘status’ van ‘Saturnus op steroïden”. Brokjes H2-gas lijkt me niet voor de hand te liggen. 😉

      http://translate.google.nl/translate?hl=nl&sl=en&u=http://exoplanet.eu/catalog/1swasp_j1407_b/&prev=search
      http://translate.google.nl/translate?hl=nl&sl=fr&u=http://fr.wikipedia.org/wiki/1SWASP_J140747.93-394542.6&prev=search

      • “Overigens is J1407b misschien ook nog niet gevormd: een kern is tot nu toe “nog niet gezien”
        Waar zou volgens jouw die schijf dan omheen draaien? Een leeg centrum/niet bestaande kern?
        Laat Newton het maar niet horen, die bitchslapped je gelijk van hier naar tokio 🙂

        (o.v. dat de illustraties een goed beeld geven)

        • Misschien moet je zelf dan nog even “Philosophiae Naturalis Principia Mathematica” doorworstelen?

          Dat er genoeg massa in die wolk is, bewijst nog niet dat die wolk om één grote kern draait.

          Een proto- planetaire of proto- stellaire [ of hier misschien een proto-bruine dwerge] wolk begint immers niet pas met draaien nadat de kern gevorm is….?
          Zo’n wolk gaat draaien en trekt zich samen waarna vervolgens kernen kunnen ontstaan, hetzij in de wolkkern hetzij in de wolkschijf.

          Hoe ver het hier met de ontwikkeling van massieve objecten zit, is voor mij niet na te gaan. 🙂

          Groet, Paul

          Overigens denk ik dat Isaac N. dan nog wel even op de kaart moet zoeken : Tokio heette in zijn tijd nog Edo. 🙂 (Jij hebt toch ook Shogun gezien? 😛 )

          • Ja maar…maar…Obelix….zo’n schijf kan wel als het een op zichzelf staand object was, maar niet als het een subobject is met een orbit om een moederster. Trap Saturnus uit zijn ringen, moet je kijken wat er in korte tijd met zijn schijven gaat gebeuren….of trap de Zon uit ons stelsel….we gaan gelijk op intergalactic vacation – destination unknown 🙂

            Als er niets in de kern zou zitten, kan dat stelsel van ringen niet meer bestaan in de huidige vorm. Het zou direct zelf een kern vormen, of op b.v. onze astroidbelt gaan lijken en een ring vormen om de moederster.

            Shogun ja, inderdaad, maar ik wist niet dat Tokio eerder Edo heette 🙂

          • Maar maar maar eh… 🙂

            En wat, mijn beste KJ, gebeurt er als je Jupiter of de zon vermaalt? En de massa brokjes aan die ronddraaiende wolk toevoegt? [Quote : ] “Het zou direct zelf een kern vormen…” 😕

            Hoe direct denk je dat ‘direct’ precies is?
            Volgens mij is dat gewoon een proces dat ook zijn tijd nodig heeft.
            Het is, met die gedachte in ogen, dan ook geen wonder dat er nog steeds zo’n enorm ringstelsel is. Dat moet/kan zich allemaal nog samentrekken tot satellieten ( manen / planeten ) of ‘bruine gasreus’.
            Een proces waar we nu tegenaan kunnen kijken.

            Groet, Paul

            PS je weet toch wel dat een ronddraaiend ‘stelsel’ niet één kern nodig heeft, maar dat alle massa rond een gezamenlijk zwaartekrachtpunt draait?

          • Ik doe nog 1 poging 🙂

            “maar dat alle massa rond een gezamenlijk zwaartekrachtpunt draait?”

            Ja hoor, maar in dit systeem zijn er 2 gezamenlijke zwaartekrachtpunten.
            – Het gezamenlijke zwaartekrachtpunt tussen moederster en planeet/dwerg met ringen
            – Het gezamenlijke zwaartekrachtpunt tussen de ringen en de planeet/dwerg
            Omdat de ringen zich op korte afstand bevinden van de planeet/dwerg, is diens zwaartekracht het sterkste en dus draaien de ringen om die planeet/dwerg. Als je nu die planeet/dwerg weg zou halen, is in een klap het hele ringsysteem instabiel, en zal het zich herrangschikken op het gezamenlijke zwaartekrachtpunt van de ringen en de moederster. De moederster heeft dan namelijk de sterkste zwaartekracht.

            De Maan is in omloop om de Aarde. Het gezamenlijke zwaartekrachtpunt ligt net buiten de Aarde. Samen zijn ze in omloop om de Zon, en het gezamenlijke zwaartekrachtpunt ligt ongeveer in de kern van de Zon. Omdat de zwaartekracht van de Aarde veel sterker is op die korte afstand van 380.000km Aarde-Zon, kan dit systeem stabiel blijven bestaan. Haal de Aarde weg, en de Maan zal zich direct in een omloop om de Zon herschikken, m.a.w. de draaibeweging die het om de Aarde maakte zal verdwijnen, en alleen zijn draaibeweging/cirkelbeweging om de Zon zal blijven bestaan.

            OOK als we (Aarde) b.v. meerdere manen of b.v. ringen hadden. Want op het moment dat de Aarde weg is, zal altijd een deel van de manen of ringen dichter bij de Zon staan, en een deel verder weg. Dat heeft een verschil in zwaartekracht invloeden van de Zon op die objecten als gevolg, en dat zal de hele configuratie uit elkaar trekken, dus herschikken.

            Kortom, dat ringenstelsel kan alleen maar zijn ontstaan om een massieve kern (planeet/dwerg). En als je die kern weg zou halen…chaos. Met “direct” bedoel ik in die context supersnel….misschien een paar jaar/tientallen jaren. Maar zeker geen duizenden of miljoenen jaren.

  5. Kunnen ze geen spectumanalyze doen om te kijken of het een planeet of bruine dwerg is? Ook de samenstelling van de ringen, of waterstofgas of rots en ijs, kunnen vertellen of het object een bruine dwerg of toch planeet is.

    En gezien de astronomen waarschijnlijk? 😉 slimmer zijn dan mij, waarom is dit dan nog niet gedaan?

    • Olaf van Kooten zegt

      Nou, een pasgeboren gasplaneet en een pasgeboren bruine dwerg zijn qua spectrum bijna niet van elkaar te onderscheiden. Ontzettend hete waterstof en helium vormt bij beide het belangrijkste ingrediënt. En die ringen bestaan vermoedelijk uit zowel rots als ijs als gas – het zijn immers een ander soort ringen dan die van Saturnus, die op de rand van de Roche-limiet ligt. Je hebt hier wellicht met een maanvormende schijf te doen – een ehm..protolunaire schijf? En zo’n schijf bestaat uit alle materialen die nodig zijn om grote manen te maken – rots, ijs en gas.

      • Dat wilde ik net zeggen 🙂

        Ik denk inderdaad dat het “probleem” is ,dat het stelsel nog niet af is……dus meer van “wat gaat het worden, een dwergster of reuzeplaneet?”. Vond net deze en die geeft een korte simpele beschrijving http://www.space.com/23798-brown-dwarfs.html

      • Maar is het niet zo dat een bruine dwerg ontstaat uit het samentrekken van gas terwijl een gasreus initieel onstaat uit rots en ijs en pas daarna gas aantrekt?
        Maar hoe oud is deze bruine dwerg/gasreus precies?

        • De publicatie zegt over de moederster; a ∼16 Myr old star

        • Olaf van Kooten zegt

          Klopt maar het punt is dat we niet kunnen controleren of die planeet/bruine dwerg al dan niet een rotsachtige kern heeft.

          • Maar als ze z’n grootte kunnen bepalen en diens interactie met de moederster om zo de massa te bepalen zou je een goede voorspelling kunnen doen of de planeet enkel uit gas bestaat of daarvoor te zwaar is en dus zwaarschijnlijk een metalen kern heeft.. toch? 🙂

          • Inderdaad, maar dat is in dit geval lastig. De planeet/dwerg veroorzaakt samen met die enorme ringen de “wobble” van de moederster. Daar zou je dus de totale massa van die planeet/dwerg+ringen uit kunnen afleiden. Maar dan heb je nog niet de massa van de kern (die zelf nog niet direct is waargenomen) te pakken. Om dat te vinden, zullen ze van een “object” in die ringen van de planeet/dwerg de omlooptijd en radius moeten kunnen vaststellen….daar kan dan weer de massa van de kern mee worden bepaald.

          • Mmm.. ik keek even naar een vorige reactie van Obelix waar hij de link http://exoplanet.eu/catalog/1swasp_j1407_b/ gaf, hierin staat dat de massa van J1407 b geschat wordt op Mass 20.0 (± 6.0) Mj. Alleen de grootte is nog niet bekend.
            Maar zwaarder als 13 jupiters wordt als bruine dwerg beoordeelt.

          • Dat staat in het artikel. Maar als je de publicatie leest (je kan eventueel skippen en gelijk naar de conclusie gaan) blijkt dat het voornamelijk een educated guess is. In de publicatie geeft men nog geen uitsluitsel, het kan een joekel van een planeet zijn/worden of een bruine dwerg. De hoofdreden is dat ze 1 eclips hebben waargenomen en dat de omloopduur van de planeet/dwerg -geschat- is en niet waargenomen. Om het waar te nemen heb je minstens 2 eclipsen nodig. Zolang ze de omloopsnelheid schatten op tussen de 13,3 en 23,8 jaar, is dat nogal ruw.

            De massa van de moederster zal redelijk kloppen, maar zolang er niet meer duidelijkheid is over de omloopduur van de planeet/dwerg, gok ik nog even op 50-50, wat de schrijvers van de publikatie ook doen. http://arxiv.org/pdf/1410.6577v1.pdf

            Dat de publikatie 20 pagina’s groot is, geeft ook wel aan dat het niet zo simpel ligt in dit geval. Ik bedoel, vertel me wat basisgegevens over een maantje van Mars (periode en semimajor-axis of R), en ik reken zo de massa van Mars zelf uit….en ik denk jij ook.

            Obelix heeft ook gelijk, zolang het J1407b heet en niet J1407B, is het nog niet zeker dat het om een dwergster gaat, anders was er al een “B” van gemaakt.

Laat een antwoord achter aan K.J. Reactie annuleren

*