28 maart 2024

Hanny van Arkel bij Chr. Huygens over Hanny’s Voorwerp: een foto-impressie


Twee weken geleden was Hanny van Arkel bij sterrenkundevereniging Christiaan Huygens in Papendrecht, waar ze vertelde over het door haar ontdekte Hanny’s Voorwerp, de mysterieuze groene gaswolk bij het sterrenstelsel IC 2497, welke ze in 2007 ontdekte via de Galaxy Zoo. Voor aanvang van de lezing waren we (Hanny, Steven, Jan, Paul en ik) eerst even een kijkje gaan nemen in de sterrenwacht van Huygens, welke zich achter het gebouw van de NVWA bevindt, de plek waar de 11 inch Celestron Schmidt-Cassegrain telescoop van de vereniging staat opgesteld.

Hanny2

We ontdekten dat het elektriciteitssnoer strak om de telescoop gebonden zat, dus kennelijk had iemand de volgmotor van de kijker per ongeluk aan laten staan en was het snoer strak gaan staan. Maar de schade bleek gelukkig mee te vallen. Daarna gingen we terug naar de zaal, welke inmiddels was volgelopen met belangstellenden, die nieuwsgierig waren naar Hanny’s verhaal.

Hanny3

Na een inleiding door voorzitter Ad Beerens begon Hanny te vertellen over Hanny’s Voorwerp, een verhaal dat begon met haar belangstelling voor muziek en het feit dat ze fan was van Brian May, de gitarist van Queen. May is naast muzikant ook sterrenkundige en hij was het die in 2007 mensen opriep mee te doen aan het Citizen Science project Galaxy Zoo, een oproep waar Hanny geen gras over liet groeien. Na enkele weken van analyseren van foto’s van sterrenstelsels, gemaakt in het kader van de Sloan Digital Sky Survey (SDSS) zag Hanny deze foto:

Op het forum van de Galaxy Zoo was zij de eerste die zich afvroeg wat dat blauwe vlekje op de foto was – “what’s the blue stuff below?“, was haar simpele, maar doeltreffende vraag. Niemand kon er eigenlijk een antwoord op geven, ook de professionals die de Galaxy Zoo hadden opgezet niet. Maar vele waarnemingen later, onder andere met de Hubble ruimtetelescoop, bleek dat het ging om een zogeheten quasar ionization echo. De gaswolk van Hanny’s Voorwerp zelf was ontstaan doordat miljoenen jaren geleden een sterrenstelsel langs IC 2497 vloog en gas werd uitgeworpen, daarna ging de wolk gloeien doordat de quasar in de kern van IC 2497 haar energierijke straling precies naar de gaswolk zond. De quasar viel vervolgens in slaap, maar het gloeien van de gaswolk bleef doorgaan (zie afbeelding hieronder).

Hanny's Voorwerp in een notendop

Tenslotte vertelde Hanny nog over de Zooniverse, waar de Galaxy Zoo deel van uitmaakt, een grote verzameling van citizen science projecten, over een breed scala van onderwerpen, zoals klimaatonderzoek, geschiedenis, biologie, natuurkunde en sterrenkunde. En daarmee kwam er een eind aan een boeiende lezing, die weer eens duidelijk maakte dat Hanny een uitstekende ambassadeur is voor het promoten en populariseren van de sterrenkunde in Nederland. Eén navolger van haar bevond zich al in de zaal, want Marah, een kleindochter van één van de leden van Huygens en degene die onlangs nog een planetenstelsel van oliebollen maakte, is inmiddels ook lid van de Galaxy Zoo en classificeert daar van harte sterrenstelsels.

Hanny5

Eén van de aanwezigen tijdens Hanny’s presentatie was de amateur-astrofotograaf en Astroblogger André van der Hoeven. Hij beloofde Hanny dat hij eens zou kijken of hij in zijn uitgebreide netwerk van databases en instrumenten geen fotomateriaal over Hanny’s Voorwerp en IC 2497 zou kunnen vinden. Enkele dagen later had hij al beet en kon hij een nieuwe foto presenteren van de twee objecten en de ruimte eromheen. Afijn, het was een geweldige avond en het was super om Hanny te zien vertellen over Hanny’s Voorwerp. Alle foto’s van de presentatie zijn gemaakt door Steven Lantinga, waarvoor hartelijk dank! Oh ja, als afsluiting nog één foto, die door Steven is gemaakt, eentje met André, Jan, Hanny en mij erop. 😀

Hanny1

Share

Comments

  1. Olaf van Kooten zegt

    Maar als in de gaswolk sterren ontstaan zijn, dan is het dus niet meer puur een gaswolk. Wat is het dan? Een ‘nieuw’ dwergstelsel of simpelweg een losse intergalactische open cluster?

  2. Volgens mij een dwergstelsel….en ik denk dat we aan kunnen nemen dat de wolk/jonge sterren door de zwaartekracht verbonden zijn/blijven aan het moederstelsel. Dan zou het een satelietstelsel worden, zoals onze Melkweg er ook een aantal heeft?

    Je zou bijna denken dat onze dwergstelsels hier dan ook zo zouden zijn ontstaan, maar even uit hoofd….zijn die ouder dan de Melkweg (die zelf al behoorlijk oud is), althans, stervorming is er inmiddels gestopt. Dus kunnen ze niet op dezelfde wijze zijn ontstaan. Maar ik kan me vergissen over die leeftijd/stervorming gestopt.

  3. Olaf van Kooten zegt

    Er bestaan zogenaamde tidal dwarf galaxies die ontstaan zijn vanuit getijdenstaarten als gevolg van interacties tussen twee grote sterrenstelsels. Die zijn dus ‘nieuw’ en vol blauwe sterren. Ander dwergstelsels hebben een andere herkomst.

    Onregelmatige stelsels zijn vaak klein en gasrijk en hebben een voortdurende stervorming (op een laag pitje), met soms een plotselinge sterrenflits tot gevolg, zelfs als ze de omgeving van het trigger-stelsel verlaten.

    Dwerg-elliptische stelsels hebben vaak eigenschappen die doen denken aan de centrale verdikking (bulge) van een groot spiraalstelsel. Maar merk op: spiraalstelsels met een flinke centrale verdikking zijn vaak het resultaat van een grote samensmelting tussen twee grote, gasrijke stelsels. Spiraalstelsels zonder bulge (zoals M33) zijn dan weer relatief vrij gebleven van grote mergers en hebben nauwelijks iets wat een centrale verdikking genoemd kan worden (en ook vaak, maar niet altijd, een relatief klein supermassief zwart gat).

    Volgens een theorie kunnen dwergspiraalstelsels die door het zwaartekrachtveld van een groot stelsel bewegen, een gigantische stervorming in de kern teweeg brengen (het verdichten van de kern) en hun schijf verliezen, waarna een dwerg-elliptisch stelsel het gevolg is.

    Dwerg-sferoidale stelsels zijn dan weer een mysterie: allemaal oude sterren, geen gas, en een lage dichtheid. Na de ontdekking van ‘losse’ diffuse ‘bolhoopachtige objecten’ in de buurt van Andromeda, geloven sommige sterrenkundigen dat “sferoidale stelsels en bolvormige sterrenhopen geen geheel gescheiden en afzonderlijke objecten zijn”. Ze bestaan immers beide uitsluitend uit oude sterren, met elkaar verbonden door de zwaartekracht in een bolvorm of uitgerekte bolvorm. Met het verschil dat sferoidale stelsels veel donkere materie lijken te hebben en bolhopen vrijwel niet.

    Buiten dit, wat is het verschil tussen een intergalactische open sterrenhoop (een relatief klein groepje nieuwe sterren, ontstaan van uit een intergalactisch gaswolk die tot stervorming is gedreven, of een ‘verbannen’ galactische gaswolk) en een galaxy? Zoiets noem je niet direct een ‘dwerg-sterrenstelsel’. Wat is dan het gedefinieerde verschil? Donkere materie? Een minimaal aantal sterren? Dat laatste sowieso niet, omdat sommige bolhopen meer sterren bevatten dan bepaalde dwergsterrenstelsels.

  4. Je zou Hanny’s Voorwerp inderdaad zo’n tidal dwarf galaxy kunnen noemen, maar dan is het wel een bijzondere, namelijk eentje die aan het ‘oplichten’ is gezet door de straling afkomstig van de quasar in IC 2497. Met ‘gewone’ tidal dwarf galaxies is dat niet het geval, die hebben stervorming door getijdewerking en drukgolven die daarmee samenhangen. Dus toch weer een tikkeltje apart.

  5. Toen ik gisteravond dit topic las moest ik direct aan een topic van een aantal dagen geleden denken:
    https://www.astroblogs.nl/2015/02/03/laatste-adem-van-stervende-sterrenstelsels-waargenomen/
    Hanny’s voorwerp en de uitgestoten gaswolk in de link hebben wel wat van elkaar weg.

Speak Your Mind

*