29 maart 2024

Astronomen ontdekken kosmisch kannibalisme bij zeldzame dubbelster

Animatie van de cataclysmische variabele en eclipserende dubbelster Gaia14aae. CREDIT: MARISA GROVE/INSTITUTE OF ASTRONOMY

Een internationaal team van astronomen heeft, met behulp van amateurastronomen, een nogal unieke dubbelster gevonden. Het is de eerste dubbelster van dit type waarbij de ene ster de andere helemaal kan bedekken. De dubbelster is een zogenaamde cataclysmische variabele, waarbij een kleine (maar superdichte) witte dwergster materiaal steelt van een grotere, maar minder dichte, begeleider. Hierbij wordt de grotere ster langzaam “opgevreten” in een vorm van stellair kannibalisme. Het stelsel zou ons belangrijke nieuwe inzichten kunnen verschaffen in een mysterieuze klasse van supernovae, de zogenaamde ultra-heldere type-Ia supernova’s.De dubbelster is Gaia14aae gedoopt en bevindt zich op een afstand van 730 lichtjaar, in de richting van het sterrenbeeld Draco (Draak). Het stelsel is in augustus 2014 ontdekt door de Europese Gaia-ruimtesonde, die de dubbelster binnen één dag vijf keer zo helder zag worden. Wetenschappers hebben geconcludeerd dat de uitbarsting het resultaat is van een witte dwergster die langzaam een grotere ster aan het verorberen is. Zo’n witte dwergster heeft een enorm hoge dichtheid en dus een enorm krachtige zwaartekrachtsveld: een theelepel materiaal van een witte dwerg zal evenveel wegen als een flinke olifant!Latere metingen hebben uitgewezen dat het stelsel een zeldzame bedekkende dubbelster is (eclipsing binary), waarbij de ene ster periodiek de andere helemaal bedekt (vanaf de aarde gezien). De twee sterren draaien op een dusdanige korte afstand om elkaar, dat iedere 50 minuten een volledige bedekking/verduistering plaatsvindt.

Het komt niet vaak voor dat zo’n dubbelster zo netjes is uitgelijnd: dit zorgt ervoor dat onderzoekers het stelsel met grote precisie kunnen opmeten. Op die manier kunnen wetenschappers er veel van te leren. Spectroscopisch onderzoek heeft uitgewezen dat Gaia14aae rijk is aan helium, maar bijna geen waterstof bevat. Dat is nogal merkwaardig, aangezien sterren normaal gesproken vooral uit waterstof bestaan, het meest voorkomende element in het heelal. Het gebrek aan waterstof betekent dat Gaia14aae behoort tot een zeldzame klasse van cataclysmische systemen: de zogenaamde AM Canum Venaticorum-dubbelsterren. Dit zijn binaire sterren waarbij beide componenten hun waterstof verloren hebben. Dit is het eerste bekende AM CVn-stelsel waarin de ene ster de andere compleet kan verduisteren.Am CVn-stelsels bestaan uit twee sterren: een kleine, hete witte dwergster en een grotere (“normale”) ster, die om elkaar heen draaien. Door de gigantische zwaartekracht zal de witte dwerg z’n begeleider helemaal verslinden en de effecten hiervan zijn dusdanig heftig, dat de begeleider enorm zal opzwellen. In het geval van Gaia14aae is de begeleider gaan uitdijen tot een volume van 125 zonnen, terwijl de massa minder dan een procent die van de witte dwerg is. Astronomen worden enthousiast van AM CVn-stelsels, omdat deze het antwoord bevatten op een belangrijke sterrenkundige vraag: waar worden type-Ia supernovae door veroorzaakt? Dit type supernova is belangrijk voor de wetenschap, omdat hun extreme helderheid ze tot belangrijke gereedschappen maakt om de uitdijing van het universum te meten. In het geval van Gaia14aae kunnen twee dingen gebeuren: of de twee sterren botsen frontaal, waarbij de boel zal ontploffen. Het is ook mogelijk dat de witte dwerg z’n begeleider eerst helemaal opslokt, voordat-ie zal ontploffen. Bron: EurekAlert!.

Share

Comments

  1. gert1904 zegt

    Citaat:

    “Am CVn-stelsels bestaan uit een kleine en hete witte dwergster in een omloopbaan rond een grotere, “normale” ster.”.

    Hm. De witte dwerg heeft, volgens het bronartikel, honderd keer zoveel massa als zijn begeleider, de grotere, “normale” ster.

    Ik lees net je juiste reacties over het massamiddelpunt van het Pluto-stelsel …. 😀😀😉😉

    • Olaf van Kooten zegt

      Yep je hebt helemaal gelijk. Zo stond het in de bron, maar dat klopt duidelijk niet. Ik ga het aanpassen 😉 😀

Speak Your Mind

*