28 maart 2024

Wat vrolijke en minder vrolijke berichten over zwarte gaten

Animatie van een Active Galactic Nucleus met zwart gat in het midden. Credit: NASA / Dana Berry / SkyWorks Digital

Zwarte gaten houden ons al een poosje bezig, vanaf het moment in 1783 dat John Mitchell het idee erover als eerste opperde in een brief aan Henry Cavendish. Naast berichten over zwarte gaten die gelijk wereldwijd de koppen van de kranten halen, zoals onlangs over de nieuwe ideeën die Stephen Hawking erover heeft, zijn er ook berichten die hier ten burele van de Astroblogs binnen komen, maar dan even een poosje blijven liggen en dreigen in de vergetelheid te geraken. Tijd om die even van het stof te ontdoen en hier kort te noemen, sommigen die ons vrolijk stemmen, anderen minder vrolijk.

  • Eerst een paar uit de categorie vrolijke berichten over zwarte gaten, daar zijn er gelukkig meer van. Ten eerste het nieuws dat sterrenkundigen nu met zekerheid een derde soort zwarte gaten hebben ontdekt. Ze wisten al dat er stellaire zwarte gaten gaten zijn (5-10 zonsmassa), die ontstaan als zeer zware sterren in een supernova-explosie boem zeggen en hun kern implodeert tot een zwart gat, en superzware zwarte gaten (miljoenen tot miljarden zonsmassa), die in de centra van sterrenstelsels hun verblijf hebben. Er is nu ook definitief een tussenmaatje ontdekt, de ‘intermediate mass black holes’ (IMBH). In het sterrenstelsel NGC 1313 (zie afbeelding hieronder) is er eentje ontdekt die 5000 zonsmassa zwaar is. Er was overigens al een donkerbruin vermoeden dat ze bestaan, via de röntgenbron M82 X1, maar nu is ’t definitief. Nou, opeens van twee naar drie soorten zwarte gaten, is dat geen vrolijk nieuws? 😀

    NGC 1313. Credit: ESO.

  • Dan is daar het vrij recente bericht dat ze in het sterrenstelsel genaamd SAGE0536AGN – gauw vergeten die naam – een zwart gat hebben ontdekt dat maar liefst dertig keer zo zwaar is dan volgens modellen van sterrenstelsels mogelijk is. Het sterrenstelsel meet pakweg 25 miljard zonsmassa en daar hoort een centraal zwart gat bij dat geen 350 miljoen zonsmassa aan massa moet hebben, maar iets meer dan tien. En toch heeft ‘ie 350 miljoen zonsmassa, bijna tien keer meer dan Sgr A*, het zwarte gat in het centrum van de Melkweg. Vrolijk nieuws of niet? Mmwwwwoohhh, beetje tussenin.
  • Dan dat niet zo vrolijke nieuws:  eerder op de Astroblogs hebben we jullie al verteld dat er theoretici zijn die denken dat we in een instabiel heelal leven in een zogeheten vals vacuüm, een vacuüm dat op een kwade dag wel eens over zou kunnen gaan in een echt vacuüm, alles en iedereen daarbij in dit universum vernietigend, in een scenario dat doemvoorspellers nog niet kunnen voorspellen.

    Voorstelling van een micro-zwart gat. Credit: CERN.

    Philipp Burda (Durham University, Verenigd Koninkrijk) en twee van zijn collega’s hebben nu berekend dat mini-zwarte gaten wel eens de kernen zouden kunnen zijn van de bellen, van waaruit die overgang van het valse naar het echte vacuüm gaat plaatsvinden. Eh…. wacht even, er waren toch drie soorten zwarte gaten, stellaire, superzware en intermediaire zwarte gaten, zoals hierboven geschetst? Ja en nee, ja er zijn nu drie soorten bekend en waargenomen, nee er is nog een vierde soort zwart gat, het mini- of micro-zwart gat, dat zwaarder is dan de Planck massa (22 microgram). Onder bepaalde aannames zou zo’n klein zwart gat wel eens de start kunnen vormen van een groeiende bel, waarbinnen een echt vacuüm bestaat, uitdijend in een omgeving van vals vacuüm. Afijn, da’s niet echt vrolijk nieuws, toch? Voor de duidelijkheid: het is maar een hypothese hoor, moet via verificatie of falsificatie de status van theorie zien te bereiken.

  • Laatste nieuws, stukje vrolijker weer: wetenschappers gaan met behulp van het zogeheten Deep Underground Neutrino Experiment (DUNE) proberen om live de geboorte van een zwart gat mee te maken. Ach gossie, de geboorte van een zwart gat, wat schattig. Als uit zo’n eerder genoemde supernova een sterkern ineen klapt tot een zwart gat dan wordt een grote hoeveelheid neutrino’s de ruimte ingeslingerd. DUNE zou die in principe moeten kunnen zien. Eén kanttekening: DUNE is pas in 2021 klaar. Even geduld dus nog.
Share

Speak Your Mind

*