29 maart 2024

Wat valt er aan de sterrenhemel te zien in december 2015?

Op 1 december start de weerkundige winter. De maand december wordt in de volksmond dan ook wel de ‘donkere maand’ of ‘wintermaand’ genoemd en is voor veel amateur-astronomen één van de betere maanden om met de telescoop naar buiten te gaan. Eén van de hoogtepunten in december is ongetwijfeld de Geminiden meteorenzwerm. Ontdek via dit uitgebreid artikel wat er allemaal te zien is aan de sterrenhemel in december 2015. 

OPGELET: Kijk nooit naar objecten die zich dicht bij de Zon bevinden zonder voldoende bescherming. Kijk nooit door een telescoop, verrekijker of andere optische apparatuur richting de Zon. Dit kan het netvlies onherstelbaar beschadigen met blindheid tot gevolg!

De Maan en de planeten

Mercurius, de planeet die zich het dichtst bij de Zon bevindt, bereikt op 29 december 2015 zijn grootste avond-elongatie. Deze kleine planeet gaat de vijf laatste dagen van 2015 ongeveer anderhalf uur na de Zon onder waardoor deze waarneembaar is laag in het zuidwesten, kort nadat de Zon is ondergegaan. De tweede planeet, gezien vanaf de Zon, schittert in december 2015 ’s morgens in het zuidoosten. Zo heeft Venus op dat moment een schijnbare helderheid van magnitude -3,6 en kunnen we deze begin december 2015 terugvinden in het sterrenbeeld Maagd (Virgo) en daarna in het sterrenbeeld Weegschaal (Libra). Mars, de planeet die gekend is om zijn rood-oranje kleur, is in december 2015 ’s morgens terug te vinden in het sterrenbeeld Maagd (Virgo). Op dat moment heeft Mars een schijnbare helderheid van magnitude +1,6. Mars kunnen we op 21 december 2015 op slechts 4° ten noorden van de heldere ster Spica terugvinden. De ‘rode planeet’ zal pas op 22 mei 2016 in oppositie zijn met de Zon maar wordt nu al langzaam helderder. De grootste planeet uit ons zonnestelsel, Jupiter, prijkt vanaf middernacht tot het aanbreken van de dag in het oostelijke deel van het sterrenbeeld Leeuw (Leo). Jupiter heeft op dat moment een schijnbare helderheid van magnitude -1,7 en een schijnbare diameter van ongeveer 38″. De vier grootste en helderste manen van Jupiter, de zogeheten ‘Galileïsche Manen’, kunnen we op zaterdag 5 december 2015 ten oosten van de planeetschijf terugvinden. In toenemende afstand van de planeet Jupiter staan Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Op donderdag 31 december kunnen de vier Galileïsche Manen uiteindelijk ten westen van de planeet Jupiter terugvinden. Op 8 maart 2016 is Jupiter in oppositie met de Zon. Saturnus, de planeet met zijn prachtig ringenstelsel, verschijnt vanaf de tweede helft van december opnieuw aan de ochtendhemel. Deze planeet heeft op dat moment een schijnbare helderheid van magnitude +0,7 en is terug te vinden in het sterrenbeeld Slangendrager (Ophiuchus). De twee verste planeten in ons zonnestelsel, Uranus en Neptunus, vinden we in 2015 terug in de sterrenbeelden Vissen (Pisces) en Waterman (Aquarius). Deze gasplaneten hebben elk een helderheid van magnitude +6,1 (Uranus) en +7,8 (Neptunus) waardoor deze enkel zichtbaar zijn met een telescoop. Op vrijdag 25 december 2015 is het volle Maan. Indien het weer meewerkt, kunnen we op zaterdag 12 december 2015 een prachtige dunne maansikkel zien. Dit is de eerste dunne maansikkel sinds de laatste Nieuwe Maan op 11 december 2015. Op 12 december, kort na zonsondergang, kunnen we de prachtige maansikkel waarnemen net boven de zuidwestelijke horizon.

Planetoïden in oppositie

Op woensdag 9 december 2015 is de planetoïde 16 Psyche in oppositie. Dit kleine hemellichaam bevindt zich op dat moment in het sterrenbeeld Stier (Taurus) en heeft een schijnbare helderheid van magnitude +9,4. Hierdoor is deze planetoïde enkel waarneembaar met grotere telescopen. Tijdens zijn oppositie bereikt deze planetoïde een maximale hoogte boven de horizon van ongeveer 56°. De planetoïde 16 Psyche werd op 17 maart 1852 ontdekt door de Italiaanse astronoom Annibale de Gasparis. Psyche heeft een regelmatig vlak oppervlak en een ellipsoïde vorm met een diameter die varieert tussen de 180 en 250 km. De planetoïde draait in iets meer dan vier uur om haar as en beweegt in een ellipsvormige baan in ongeveer 5 jaar om de Zon. Een tweede planetoïde die in december in oppositie is, is 27 Euterpe. Deze planetoïde is op vrijdag 25 december in oppositie en is op dat moment terug te vinden in het sterrenbeeld Tweelingen (Gemini). Door zijn schijnbare helderheid van magnitude +8,4 is dit kleine hemellichaam ook enkel zichtbaar met grotere telescopen. Tijdens zijn oppositie bereikt 27 Euterpe een maximale hoogte boven de horizon van ongeveer 61°. Euterpe werd ontdekt door de Engelse sterrenkundige John Russell Hind op 8 november 1853 en heeft een onregelmatige vorm met een diameter tussen de 75 en 124 km. Deze planetoïde draait in 3,6 jaar rond de Zon, in een ellipsvormige baan.

eminiden meteoren gefotografeerd in Californië – Foto: Wally Wacholka.

Geminiden en Ursiden meteorenzwermen

De maand december is niet enkel gekend om Kerstmis maar het is ook de maand waarin we kunnen genieten van de prachtige Geminiden meteorenzwerm. Onder kenners worden de Geminiden omschreven als één van de mooiste jaarlijkse meteorenzwermen die het zeker waard zijn om de koude nachten voor enkele uren te trotseren. Op maandag 14 december 2015 bereikt de bekende meteorenzwerm Geminiden zijn maximum. Rond 02u30 Belgische tijd bevindt het radiant van deze meteorenzwerm zich aan het hoogste punt aan de hemel (70°) in het sterrenbeeld Tweelingen (Gemini). Het radiant is het punt aan de sterrenhemel waaruit meteoren lijken te komen. Onder goede omstandigheden, (geen storende lichtvervuiling of storend Maanlicht) kan men van de Geminiden meteorenzwerm meer dan honderd meteoren per uur verwachten. Doordat het op 11 december 2015 Nieuwe Maan is, is er op het moment van het maximum geen storend maanlicht. De Geminiden meteoren worden omschreven als zeer snel, helder en hebben vaak korte sporen. De Geminiden meteorenzwerm heeft ook een relatief korte piek en vaak kan men de dagen rond het maximum ook al Geminiden meteoren waarnemen. Meteoren worden in de volksmond ook wel ‘vallende sterren’ genoemd. In werkelijkheid gaat het om zeer kleine stukjes steen en gruis die onder hoge snelheden de atmosfeer van de Aarde binnendringen waarna ze op een hoogte van 80 tot 120 kilometer verdampen. De Geminiden worden veroorzaakt door stofdeeltjes die afkomstig zijn van planetoïde Phaethon. De dagen rond 22 december zijn ook nog meteoren te zien afkomstig van de Ursiden meteorenzwerm. Rond 09u00 Belgische tijd bevindt het radiant van deze zwerm zich aan het hoogste punt (op 67°) aan de hemel in het sterrenbeeld Kleine Beer. Op dat moment is de Maan wel voor 95% verlicht waardoor dit een zeer storende factor is. Onder ideale omstandigheden, zonder storend maanlicht, zijn er van deze zwerm ongeveer een tiental meteoren per uur te zien. Om meteoren waar te nemen heb je geen speciale apparatuur nodig. Enkel een ligzetel, een heldere sterrenhemel en wat geduld zijn genoeg.

Winterzeshoek

Een soortgelijk asterisme als de bekende Zomerdriehoek is de Winterzeshoek. Deze denkbeeldige figuur wordt gevormd door zes sterren die enkel gedurende de winter op het noordelijk halfrond te zien zijn. Deze sterren vormen samen een zeshoek en zijn Aldebaran in het sterrenbeeld Stier, Rigel in het sterrenbeeld Orion, Sirius in het sterrenbeeld Grote Hond, Procyon in het sterrenbeeld Kleine Hond, Pollux in het sterrenbeeld Tweelingen en Capella in het sterrenbeeld Voerman. In de Winterzeshoek bevindt zich nog een ander asterisme: de Winterdriehoek. Dit asterisme is ook gekend als de ‘Great Southern Triangle’ en wordt gevormd door de sterren Sirius, Procyon en Betelgeuse die zich meer in het centrum van de Winterzeshoek bevindt. Wat de Winterzeshoek zo bijzonder maakt, zijn de kleurverschillen van de zes sterren. Dit kleurverschil wordt veroorzaakt door het verschil in hun oppervlaktetemperatuur. Zo heeft de ster Procyon een witte kleur terwijl de sterren Aldebaran en Pollux eerder oranje zijn. De ster Capella heeft dan weer een gele kleur.

De Winterdriehoek – Foto: Stellarium.

Deep-sky

De maand december is voor de meer gevorderde amateur-astronoom zeer geschikt om om de nevel NGC 1990 waar te nemen. Deze reflectienevel bevindt zich in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 50,0′. Het object werd in 1786 ontdekt door William Herschel. Doordat dit een zwak en contrastarm object is, heeft men echter een behoorlijke telescoop nodig om iets van details te kunnen zien. Een andere prachtige nevel in het sterrenbeeld Orion is M42 (zie foto). Deze nevel, die ook gekend is als de ‘Grote Orionnevel’ is één van de meest bekende en waargenomen deep-sky objecten en is bij goede omstandigheden zelfs al te zien met het blote oog of een verrekijker. Dit prachtige object is makkelijk terug te vinden aan de sterrenhemel aangezien het met het blote oog te zien is als een wazige vlek net onder de drie gordelsterren van Orion. M42 heeft een magnitude van 4,0 en zijn schijnbare afmeting bedraagt 66,0′. Deze prachtige, door jonge sterren, verlichte nevel bevindt zich op een afstand van 1 350 lichtjaar van de Aarde. De bekende Orionnevel wordt door zowel beginnende alsook ervaren waarnemers telkens opnieuw waargenomen. De meest beginnende waarnemers zijn echter wel vaak teleurgesteld aangezien ze een beeld verwachten van dit object zoals op de extreem langbelichte foto’s die we kunnen zien in boeken en op het internet. Enkel het visueel beeld in grote telescopen benaderd deze indruk. Toch is M42 een prachtig object om waar te nemen, vooral wanneer men dat gedetailleerd doet. In een binoculair ziet men een zwakke waas rond een ster van vierde magnitude. In een kleine telescoop ziet men dan weer een lichtgroene waas zonder veel extra details. Naarmate de kijkeropening toeneemt, ziet men talloze lichte en donkere nevels die chaotisch verspreid zijn over de nevel. Nog een nevel die in de maand december in het sterrenbeeld Orion goed waar te nemen is, is NGC 2024. Deze emissienevel is ook gekend als de ‘Vlamnevel’ en bevindt zich op een afstand van 1 500 lichtjaar van de Aarde. Dit object heeft een schijnbare afmeting van 30,0′. Het spreekt voor zich dat men het best deep-sky objecten waarneemt in de periode rond Nieuwe Maan (vrijdag 11 december 2015) aangezien men dan geen hinder heeft van storend Maanlicht.

De sterrenbeelden op 15 december 2015 (23u30)

Hubble’s Tonight Sky over november 2015

Hieronder weer de maandelijkse video van Hubble’s Tonight’s Sky, waarin je kan zien wat er allemaal voor interessants aan de hemel staat te gebeuren deze maand.

Interessante en nuttige links:

Bron: Spacepage.be + Hubble..

Share

Comments

  1. Vanhoorne Ugo zegt

    Zeer interessant artikel. Er staat wel een foutje in. Io staat dichter bij Jupiter dan Europa.

    mvg

  2. En nu maar hopen dat we ook nog een glimp van C/2013 US10 (Catalina) op kunnen vangen. Iemand al iets (al dan niet fotografisch) waargenomen ?

Speak Your Mind

*