Afgelopen donderdag waren Astrobloggers Paul Bakker en ik in Amsterdam getuige van de bekendmaking van de ontdekking van zwaartekrachtsgolven, hét grootste wetenschappelijke nieuws sinds de ontdekking van het Higgs boson in 2012. Nou nog de ontdekking van de ware identiteit van donkere materie, donkere energie en leven in het heelal en we kunnen naar huis en genieten van ons pensioen. 😀 Maar zo ver is het nog niet, er is nog werk aan de winkel. Toen Paul en ik daar in het NIKHEF ronddoolden kregen we een exclusief kijkje in de werkruimtes van dit instituut voor atoomfysica en in één daarvan zagen we het KM3NeT in aanbouw, de grote Europese detector in de Middellandse Zee, die neutrino’s moet gaan detecteren.
Die detector wordt de opvolger van de in 2008 in gebruik genomen Antares neutrino detector, die zich op de bodem van de Middellandse Zee nabij Toulon bevindt, op een diepte van bijna 2,5 km. Het MK3NeT wordt groot, héél groot. KM3NeT staat voor de ‘kubieke kilometer neutrino detector’ en dat is het volume dat de detectoren in de Middellandse Zee in zullen nemen om neutrino’s te detecteren, de zeer lichte elementaire deeltjes, die bijna nergens op reageren en die met gemak dwars door een lichtjaar aan lood vliegen. Per seconde vliegen er pakweg een biljard van die deeltjes door je lichaam. In de eerste fase van de aanbouw van de detector, de KM3NeT/ORCA fase, zullen er in die kubieke kilometer 115 lange snoeren worden opgehangen, elk 150 meter lang, waar in totaal zo’n 2000 glazen bollen met optische sensoren aan verbonden zijn. Op 3 december 2015 startte de bouw van KM3NeT. Al die sensoren werken als een ‘Tsjerenkov-detector’, die licht uitzendt als een passerend neutrino in een zeldzaam moment een reactie aangaat met het water. In de grote werkruimte waar Paul en ik een kijkje mochten nemen lagen tientallen van die ‘KM3NeT Digital Optical Modules’ (DOM’s) – hieronder zie je er eentje van binnen.
Net zoals de in het ijs van de Zuidpool gelegen IceCube gaat het KM3NeT neutrino’s detecteren die afkomstig zijn van kosmische bronnen, astronomische objecten gelegen buiten het zonnestelsel. Dat kunnen supernovae zijn, neutronensterren of (superzware) zwarte gaten. IceCube is al enkele jaren aan de slag – daar hebben ze de detectoren in geboorde gaten in het ijs gehangen, één vierkante kilometer groot – en daarmee heeft men al hoogenergetische neutrino’s waargenomen, zoals Bert, Ernie en Big Bird. Als KM3NeT ook gaat draaien, hetgeen in de planning al dit jaar moet gaan gebeuren, dan vormen IceCube en KM3NeT het allereerste wereldwijde neutrino observatorium!