Tot zes miljoen jaar geleden was het Melkwegstelsel ook een quasar

Onderzoek door een team van sterrenkundigen van het Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics (CfA) onder leiding van Fabrizio Nicastro heeft laten zien dat ons eigen Melkwegstelsel tot zo’n zes miljoen jaar geleden heel wat actiever was en dat het centrale zwarte gat zoveel straling produceerde dat het een quasar was. Dat zwarte gat – Sagittarius A* geheten, kortweg Sgr A*, gelegen in het sterrenbeeld Boogschutter (Sagittarius) – is ruim 4,3 miljoen zonsmassa zwaar en heden ten dage is het een rustig zwart gat, een soort slapende reus. Maar dat was vroeger dus niet zo. Meet behulp van de Europese röntgensatelliet XMM-Newton (zie afbeelding hieronder) heeft men heet gas in de Melkweg bestudeert en daar kwam een verrassend resultaat uit naar voren. Dat onderzoek deed men omdat er een massaprobleem is. De totale massa van de Melkweg wordt op basis van rotatiecurven geschat op 1 á 2 biljoen zonsmassa.

Het grootste deel daarvan is de donkere materie, zo’n 150 tot 300 miljard zonsmassa is gewone materie, in de vorm van sterren, gas- en stofwolken en planeten. Probleem is dat we niet alleen weten wat die donkere materie precies is, maar ook dat van die 150 á 300 miljard gewone materie óók het grootste deel vermist wordt – we zien slechts het licht van 65 miljard zonsmassa, uitgezonden door die sterren, gas- en stofwolken en planeten. Met XMM-Newton ging men op jacht naar de ontbrekende gewone materie en die werd grotendeels gevonden in de vorm van heet, ijl gas tussen de sterren. Maar toen dat in kaart werd gebracht stuitte men op een grote bel in het centrum van de Melkweg, pakweg 20.000 lichtjaar in diameter ^[1]Het zonnestelsel bevindt zich op ongeveer 27.000 lichtjaar afstand van Sgr A., waar het gas minder dicht is. Berekeningen laten zien dat die bel zich met een snelheid van zo’n 1000 km/s uitbreidt. Terugrekenend komt men uit op een leeftijd van zo’n zes miljoen jaar, toen Sgr A in een actieve fase begonnen moet zijn met deze bel ’te blazen’. Zwarte gaten kunnen opleven als hun platte accretieschijf gevoed wordt met materie en kennelijk werd Sgr A* toen gevoed met voldoende materie, zodat het als quasar de gehele Melkweg kon overstralen en een schokgolf het gas rondom leegruimde. Men schat in dat de actieve fase van Sgr A* 4 tot 8 miljoen jaar duurde en dat die fase zes miljoen jaar geleden eindigde. Naast de lege bel in de Melkweg is hier nog een aanwijzing voor gevonden, te weten de vondst van sterren in de kern van de Melkweg, die een leeftijd hebben van ca. zes miljoen jaar  en die zouden zijn ontstaan uit het materiaal dat lang geleden in de richting vanSgr A* stroomde. Hier het vakartikel over deze vondst, gepubliceerd in The Astrophysical Journal. Bron: CfA.