28 maart 2024

De geschiedenis van het bewegende stipje

Stel je hebt een nachtje foto’s geschoten van de sterrenhemel. Misschien wel op de eenvoudige manier zoals ik eerder beschreef in mijn blogreeks “Astrofotografie voor Dutchies“. Stel dat je bij het uitzoeken van de foto’s ontdekt dat op een reeks foto’s een stipje zich lijkt te verplaatsen. Precies dat overkwam me een week geleden.

watvliegtdaar

Heb ik een nieuwe planeet ontdekt? Nee zeker niet! Een planetoïde misschien? Nee, zeer onwaarschijnlijk allemaal. Maar hoe zoek je nu uit wat het wel is geweest? Nu, daarover gaat deze blog.

Verzamel de feiten

Allereerst is het vast te stellen welke eigenschappen de foto’s hebben. Welk tijdsbestek gaat het om? Is het lang geleden dat je de foto’s gemaakt hebt, dan is de zogenaamde EXIF-data van de originele foto’s een uitkomst. Hiermee vond ik bijvoorbeeld dat de 6 foto’s waaruit bovenstaande animatie bestaat, foto’s zijn van elk 2 seconden sluitertijd.

Dit leert ons dat het stipje niet bijster snel langs de hemel bewoog. Anders zou het wel een streepje geworden zijn. In diezelfde EXIF-data is te zien dat de eerste foto gemaakt werd om 21:39:24 en de laatste om 21:39:56. Tevens een bevestiging dat het een traag bewegend stipje betrof. Het stukje hemel dat het stipje aflegde is namelijk erg klein. De oplettende kijker ziet links van het stipje het welbekende ‘kleerhangertje’, ook bekend als Brocchi’s Cluster of Collinder 399.

Dit alles helpt ons nog niet echt met de identificatie. Daarvoor hebben hulp nodig. En wel in de vorm van een website die zich specialiseert in bewegende stipjes aan het hemels gewelf. Er zijn twee websites die zich goed lenen voor dit soort speurtochten. Voor satellieten (met name de relatief heldere) is heavens-above.com een prachtige site voor het voorspellen van de overkomst van satellieten. Maar omdat we het hier specifiek hebben over het opzoeken van een gebeurtenis in de geschiedenis is deze website minder geschikt. We weten immers ook nog niet zeker of het wel een satelliet betreft. Een beter geschikte website voor ons doeleind is calsky.com. Hiermee zijn naast satellieten ook andere objecten te vinden die zich voor zouden kunnen doen als bewegende stipjes…

Voor het gebruik van dergelijke sites hebben we nog één feitje nodig van de gemaakte foto’s en wel de locatie. De websites gebruiken dit als basis van hun berekeningen.

Calsky.com

De website calsky.com is er eentje die er uit ziet zoals het internet er vroeger uit zag, maar dat moet je niet als belemmering zien om het te gebruiken. Het is werkelijk een schatkamer aan informatie.

locatieDe juiste locatie ingeven doe je door aan de rechterzijde van de website te klikken op de geografische coördinaten. Vervolgens opent zich een pagina met daarin een Google Maps venster. Het is simpelweg een kwestie van de juiste locatie aanklikken. Hierna kan je op ‘Go’ klikken waarna de site voor al haar berekeningen de eerder aangeklikte locatie als basis gebruikt.

Vervolgens kunnen we gaan zoeken. Laten we er voor het gemak van uit gaan dat het een satelliet betrof. Toch het meest waarschijnlijke. Wel een trage, wat zou betekenen dat het er eentje is die in een verre baan om de Aarde draait. Hoe groter de afstand tot de Aarde, des te langzamer een satelliet zijn rondjes draait. Er is zelfs een, door Arthur C. Clarke ontdekte, specifieke afstand waarin satellieten net zo snel rond de aarde vallen als de Aarde rond zijn as draait, met als gevolg dat de satelliet een zogenaamde geo-stationaire satelliet is die steeds boven hetzelfde stukje Aarde ‘hangt’.

Wanneer je bovenaan de pagina op ‘Satellites’ klikt kom je op de pagina die van alles uitlegt over de satellieten die je kan ontdekken en hoe je ze het beste kan waarnemen. Daar hebben wij in dit geval even niets aan. De waarneming is immers al gedaan. Wat wij nodig hebben is een sub-menu van het satellieten-onderdeel van deze website.

Daar waar eerder slechts een handjevol opties getoond werd waar we op ‘Satellites’ klikten, staat nu een heel sub-menu met een uiteenlopende reeks opties.

Op de kaart

Wat we nodig hebben is een sterrenkaartje van het gebiedje op de foto met daarin getekend de passerende satellieten op het tijdstip waarop de foto’s gemaakt zijn. Star Chart is dus de menu optie waar we voor gaan.

tijdstipJe komt dan op een pagina met een paar belangrijke onderdelen. Allereerst staat linksboven een belangrijke optie om de zoekresultaten te beperken. Anders zien we door alle stippen de sterren niet meer 😉

We moeten rekening houden met een eventuele onnauwkeurigheid / onjuistheid van de interne klok van de camera.

De tijdstippen uit de EXIF-data moeten we dus met een beetje marge nemen.

In het voorbeeld heb ik de website opdracht gegeven te gaan rekenen vanaf 21:25 en gedurende een half uur daarna voor elke 30 seconden een satelliet positie te berekenen. Het uitnodigende knopje ‘Go’ laten we nog even voor wat het is en we beperken de zoekresultaten nog wat verder door aan te geven welk stukje hemel we willen doorzoeken.

instellingen

We weten al dat in hetzelfde beeldveld ook Collinder 399 (het kleerhangertje) te vinden is en dus gaf ik Cr399 in het ‘pointing’ gedeelte en ik stelde de Field of View in op 10 graden. De laatste instelling die ik maakte was de ‘Limiting Magnitude’ opkrikken. De magnitude is de helderheid van het te zoeken object. Hoe hoger het getal, des te lichtzwakker het is. De lichtzwakste objecten die calsky.com kan vinden hebben magnitude 11.

We hebben een kandidaat

Na op het ‘Go’ knopje geklikt te hebben verschijnt een mooi kaartje en zie daar, op precies de juiste plek staat een lijntje ingetekend (en een boel andere lijntjes). Boven het kaartje staat een grijs kader en bij het aanwijzen van het lijntje met je muis, verschijnt in dit kader informatie over het object.

kaartje1-met-info

Nog een iets ingezoomd kaartje van alleen de betreffende satelliet:

kaartje2

Tijdsdruk

Er is overigens wel een klein beetje tijdsdruk bij de CalSky website. De berekeningen die de website doet kosten waarschijnlijk een boel rekenkracht en dit in combinatie met dat het een gratis website is maakt dat de eigenaren van deze populaire website enkele maatregelen hebben moeten treffen. Zo heb je als niet betalende gebruiker van de site een beperkte tijd om je zoektocht uit te voeren. Doorgaans is dit overigens meer dan genoeg. En mocht je onverhoopt toch onderstaande melding in beeld krijgen, dan moet je even een uurtje wachten voor je weer verder mag.

tijdsdruk

De geschiedenis van het stipje

Het vinden van de naam van zo’n bewegende pixel op je foto is natuurlijk leuk. Nog leuker is het om de geschiedenis na te pluizen. Soms kom je namelijk juweeltjes tegen!

Zo blijkt het stipje in de foto’s dus de naam ‘Asiasat 1 Rocket (1990-030-B)’ te dragen. Dit is een prachtig cryptische naam die een aantal hints in zich heeft. Zo is dit dus niet een satelliet, maar een raket-trap die in de ruimte achtergebleven is bij het in de ruimte brengen van de Asiasat 1 satelliet. Een beetje speuren en Googelen leerde mij dat deze satelliet niet één, maar twee keer de ruimte is ingebracht!

Bruce McCandless tijdens de eerste 'vlucht' met een MMU - Credit: NASA

Bruce McCandless tijdens de eerste ‘vlucht’ met een MMU – Credit: NASA

De eerste keer gebeurde dat vanuit een Space Shuttle. In februari 1984 werd de satelliet – toen nog Westar VI geheten – losgelaten vanuit de payload bay van de Challenger tijdens STS-41B missie, de 10e missie van de Space Shuttle en de vierde van de Challenger.

Een missie met iconische gebeurtenissen. Zo werd deze beroemde foto gemaakt van de eerste keer dat een astronaut een EVA deed, zonder met een draad aan z’n ruimteschip vast te zitten. Die missie eindigde in de eerste landing op Kennedy Space Center in het bestaan van de Shuttle.

Westar VI zat tezamen met de PALAPA-B2 satelliet op een Payload Assist Module-D bevestigd, die de satellieten in de juiste baan moest brengen. Dit ging echter fout, waardoor de satellieten in een extreem lage baan rond de Aarde kwamen.

 

Dale Gardner met een MMU op weg naar de Westar VI satelliet Credit: NASA

Dale Gardner met een MMU op weg naar de Westar VI satelliet Credit: NASA

In november van hetzelfde jaar was het de Discovery, die bij de STS-51A missie beide satellieten weer uit de ruimte plukten. Om precies te zijn waren het de astronauten Dale A. Gardner en Joseph P. Allen die middels een MMU (manned maneuvering unit) – een door jets aangedreven ruimtepak – de satellieten vastgrepen en naar de Shuttle brachten. Dit was tevens ook de allerlaatste keer dat een MMU gebruikt werd, want na de ramp met de Challenger in 1986 werd het gebruik ervan te riskant gevonden.

Terug op Aarde werd Westar VI verkocht aan het AsiaSat consortium, die de satelliet zijn nieuwe naam gaven, Asiasat 1. Deze werd op 7 april 1990 op een Chinese Long March 3 raket gelanceerd vanaf Xichang Space Center (Songlin), Sichuan, China.

En van deze raket zagen we dus een rakettrap richting het “kleerhangertje” bewegen op 5 september. Toch bijzonder leuk om zo’n stukje geschiedenis op te duikelen.

 

Bronnen:
https://www.calsky.com/cs.cgi
http://www.n2yo.com/satellite/?s=20558
http://space.skyrocket.de/doc_sdat/asiasat-1.htm
https://en.wikipedia.org/wiki/Long_March_3
https://en.wikipedia.org/wiki/AsiaSat
http://www.nasa.gov/mission_pages/sh…s/sts-41B.html
http://www.nasa.gov/mission_pages/sh…s/sts-51A.html

Share

Comments

  1. Bijzonder leuke blog, Martin! En goed dat je Calsky goed onder de aandacht hebt gebracht, het is inderdaad een fantastische site. Zelf heb ik ‘m ooit gebruikt om een transitie van het ISS over de zon bij mij in de buurt te berekenen.

  2. Jan Brandt zegt

    Helemaal eens met Arie…..leuk, leerzaam, informatief..ofwel astro-leesvoer waar je schrokkerig van wordt!!!

  3. Prachtig stukje recherche-werk! Mijn complimenten!

    groet,
    Gert (Enceladus)

Speak Your Mind

*