29 maart 2024

Ballontelescoop met Nederlandse ontvangers gelanceerd

Credit: Christopher Walker

Telescoop STO2, die vanaf Antarctica onder een enorme NASA-ballon naar 40 km hoogte stijgt om waarnemingen te doen aan moleculaire wolken in het heelal, is afgelopen donderdag volgens plan iets voor tien uur met succes gelanceerd. De ballontelescoop onderzoekt de geboorteplaatsen van sterren. SRON en TU Delft bouwden de sensoren in het hart van de telescoop.

Sterren en planeten worden geboren uit wolken van moleculen die samenklonteren en uiteindelijk weer uiteenvallen in de ruimte tussen de sterren in een melkwegstelsel. Astronomen weten nog niet precies hoe dit werkt. Daarom is NASA’s stratosfeerballonmissie STO2 vanaf Antarctica opgelaten. De telescoop stijgt tot bijna de rand van de ruimte, om daar ver-infraroodstraling uit het heelal te meten. Op een hoogte van 40 kilometer boven Antarctica is de lucht kristalhelder. Er is nauwelijks waterdamp, die op andere plekken in de atmosfeer dit soort straling juist vaak blokkeert.

De NASA-ballonnen die meetinstrumenten naar die hoogte brengen, maken gebruik van de circulaire poolwind (polar vortex), een stabiele luchtstroom waarop de ballon een of meer rondes van elk zo’n 14 dagen mee circuleert. Zo kunnen wetenschappers twee weken lang waarnemingen doen en zien ze daarna de ballon bijna op dezelfde plek weer terug.

Begin van de lancering van STO2. De ballon stijgt al op, maar de vracht hangt nog aan de kraan. Credit: Christopher Walker

Eindelijk ongehinderd zicht op verklikker sterrenkraamkamers

STO2 bevat sensoren van SRON Netherlands Institute for Space Research (Utrecht en Groningen) en de TU Delft. Het gaat om drie ontvangers voor respectievelijk 1,4 1,9 en 4,7 TeraHertz. De spectra van straling op die frequenties verraden de aanwezigheid van elementen in de ruimte. Ook die van elektrisch neutraal atomair zuurstof. Het lokaliseren van dat element in de ruimte, door de 4,7 TeraHertz ontvanger, is een lang gekoesterde droom van astronomen.

Elektrisch neutraal atomair zuurstof vertelt ons welke plekken in de gaswolken tussen de sterren bijzonder warm zijn, wat een goede indicatie is voor pasgevormde sterren. We kunnen zo dus de kraamkamers van nieuwe sterren direct opsporen. STO2 is dan ook een belangrijke verkenner voor toekomstige TeraHertz missies in de ruimte met een satelliet. Er is nog niet eerder een 4,7 TeraHertz ontvanger naar de ruimterand gebracht voor onbelemmerd zicht. Ver-infraroodstraling wordt ook wel TeraHertz straling genoemd. 1 THz Komt overeen met 300 micrometer golflengte.

De wetenschappelijke leiding van de missie is in handen van de Universiteit van Arizona. De universiteit verkoos de Nederlandse detectoren boven kandidaat-sensoren uit eigen land. De teams van prof. dr. Alexander Tielens (Universiteit Leiden) en prof. dr. Floris van der Tak (SRON/Rijksuniversiteit Groningen) dragen straks bij aan de internationale wetenschappelijke analyse van de waarnemingen.

De ballon is tijdens zijn ronde boven de zuidpool hier te volgen.

Bron: SRON

Share

Speak Your Mind

*